Noli Me Tangere/Kabanata 2
| ←Kabanata 1: Isang Pagtitipon ←Paliwanag |
Kabanata 2: Si Crisostomo Ibarra Paliwanag |
Kabanata 3: Ang Hapunan→ Paliwanag→ |
Teksto
|
Si Crisostomo Ibarra Hindi magaganda at mabubuting bihis na mga dalaga upang pansinin ng lahat, sampu ni Padre Sibyla; hindi ang karilagdilagang Kapitan Heneral na kasama ang kanyang mga ayudante upang maalis sa pagkatigagal ang tenyente at sumalubong ng ilang hakbang, at si Padre Damaso'y maging tila nawalan ng diwa: sila'y wala kung di ang orihinal ng larawang nasa prak, na tangan sa kamay ang isang binatang luksa ang boong pananamit. —Magandang gabi po, mga ginoo! Magandang gabi po "among"[k 1]!—ang unang sinabi ni Kapitang Tiago, at kanyang hinagkan ang mga kamay ng mga saserdote, na pawang nakalimot ng pagbebendisyon. Inalis ng dominiko ang kanyang salamin sa mata upang mapagmasdan ang bagong dating na binata at namumutla si Padre Damaso at nangdididilat ang mga mata. —May kapurihan akong ipakilala po sa inyo si Don Crisostomo Ibarra, na anak ng nasira kong kaibigan!—ang ipinagpatuloy ni Kapitang Tiago.—Bagong galing sa Europa ang ginoong ito, at siya'y aking sinalubong. Umalingawngaw ang pagtataka ng maringig ang pangalang ito; nalimutan ng tenyenteng bumati sa may bahay, lumapit siya sa binata at pinagmasdan niya ito, mula sa paa hanggang ulo. Ito'y nakikipagbatian ng mga ugaling salita ng sandaling iyon sa boong pulutong; tila mandin sa kanya'y walang bagay na naiiba sa gitna ng salas na iyon, liban na lamang sa kanyang pananamit na itim. Ang kanyang taas na higit sa karaniwan, ang kanyang pagmumukha, ang kanyang mga kilos ay pawang naghahalimuyak niyang kabataang mainam na pinagsabay inaralan ang katawa't kaluluwa. Nababasa sa kanyang mukhang bukas at masaya ang kaunting bukas ng dugong Kastila na naaaninag sa isang magandang kulay kaymanggi, na mapulapula sa mga pisngi, marahil sa pagkapatira niya sa mga bayang malalamig. —Aba!—ang biglang sinabi sa magalak na pagtataka—ang kura ng aking bayan! Si Padre Damaso: ang matalik na kaibigan ng aking ama! Nangagtinginang lahat sa Pransiskano: ito'y hindi kumilos. —Ako po'y pagpaumanhinan ninyo, ako'y nagkamali!—ang idinugtong ni Ibarra, na ga nahihiya na. —Hindi ka nagkamali!—ang sa kawakasa'y naisagot ni Padre Damaso, na sira ang boses.—Ngunit kailan ma'y hindi ko naging kaibigang matalik ang iyong ama. Untiunting iniurong ni Ibarra ang kanyang kamay na iniakmang humawak sa kamay ni Padre Damaso, at tiningnan niya ito ng buong panggigilalas; lumingan at ang nakita niya'y ang mabalasik na anyo ng tenyente, na nagpapatuloy ng pagmamasid sa kanya. —Bagong tao, kayo po ba ang anak ni Don Rafael Ibarra? Umusad ang binata. Ga tumindig na sa kanyang silyon si Padre Damaso at tinitigan ang tenyente. —Kahimanawari dumating kayong malualhati dito sa inyong lupain, at magtamo nawa po kayo ng lalong magandang palad kay sa inyong ama!—ang sabi ng militar na nanginginig ang boses. Siya'y aking nakilala at nakapanayam, at masasabi kong siya'y isa sa mga taong lalong karapatdapat at lalong may malinis na kapurihan sa Pilipinas. —Ginoo—ang sagot ni Ibarrang nababagbag ang puso—ang inyo pong pagpuri sa aking ama ay pumapawi ng aking mga pag-alap-ap tungkol sa kaniyang kinahinatnang palad, na ako, na kanyang anak ay di ko po napagtatalos. Napuno ng luha ang mga mata ng matanda, tumalikod at umalis na dalidali. Napag-isa ang binata sa gitna ng salas; at sapagkat nawala ang may bahay, wala siyang makitang sa kanya'y magpakilala sa mga dalaga, na ang karamiha'y tinitingnan siya ng may paglingap. Nang makapag-alinlang may ilang minuto, tinungo niya ang mga dalagang taglay ang kalugodlugod na katutubong kilos. —Itulot ninyo sa aking lakdangan ko—anya—ang mga utos ng mahigpit na pakikipagkapwa tao. Pitong taon na ngayong umalis ako rito sa aking bayan, at ngayong ako'y bumalik ay hindi ko mapigilan ang nasang ako'y bumati sa lalong mahalagang hiyas niya; sa kanyang mga supling na babae. Napilitan ang binatang lumayo roon, sapagkat sino man sa mga dalaga'y walang nangahas sumagot. Tinungo niya ang pulutong ng ilang mga ginoong lalaki, na ng mamasid na siya'y dumarating ay nangagkabilog. Mga ginoo—anya—may isang kaugalian sa Alemaniang pagka pumaparoon sa isang kapisanan, at walang masumpungang sa kanya'y magpakilala sa mga iba; siya ang nagsasabi ng kanyang pangalan at napakikilala, at sumasagot naman ang mga kausap ng sa gayon ding paraan. Itulot po ninyo sa akin ang ganitong ugali; hindi dahil sa ibig kong dito'y magdala ng mga asal ng mga taga-ibang lupain, sapagkat totoong magaganda rin naman ang ating mga kaugalian, kung di sapagkat napipilitan kong gawin ang gayong bagay. Bumati na ako sa langit at sa mga babae ng aking tinubuang lupa: ngayo'y ibig kong bumati naman sa mga kababayan kong lalaki. Mga ginoo, ang pangalan ko'y Juan Crisostomo Ibarra at Magsalin! Sinabi naman sa kanya ng kanyang mga kausap ang kani-kanilang mga pangalang humigit kumulang ang pagka walang kabuluhan, humigit kumulang ang pagka hindi nakikilala nino man. —Ang pangalan ko'y A—a!—ang sinabi't sukat ng isang binata at bahagya ng yumukad. —Baka po kaya may kapurihan akong makipagsalitaan sa poetang ang mga sinulat ay siyang nakapagpanatili ng marubdob kong pagsinta sa kinagisnan kong bayan? Ibinalita sa aking hindi na raw po kayo sumusulat, datapuwa't hindi nila nasabi sa akin ang kadahilanan ... —Ang kadahilanan? Sapagkat hindi tinatawag ang dakilang ningas ng isip upang ipamalingkahod at magsinungaling. Pinag-usig sa harap ng hukom ang isang tao dahil sa inilagay sa tula ang isang katotohanang hindi matututulan. Ako'y pinangalanang poeta, ngunit hindi ako tatawaging ulol. —At mangyayari po bagang maipaunawa ninyo kung ana ang katotohanang yaon? —Sinabi lamang na ang anak ng leon ay leon din naman; kakaunti na't siya'y ipinatapon sana. At lumayo sa pulutong na iyon ang binatang may kakaibang-asal. Halos tumatakbo ang isang taong masaya ang pagmumukha, pananamit-Pilipino ang suot, at may mga botones na brilyante sa "petsera." Lumapit kay Ibarra, nakipagkamay sa kanya at nagsalita: —Ginoong Ibarra, hinahangad kong makilala ko po kayo; kaibigan kong matalik si Kapitang Tiago, nakilala ko ang inyong ginoong ama ...; ang pangalan ko'y Kapitang Tinong, nananahan ako sa Tundong kinalalagyan ng inyong bahay; inaasahan kong pauunlakan ninyo ako ng inyang pagdalaw; doon na po kayo kumain bukas! Bihag na bihag si Ibarra sa gayong kalaking kagandahang-loob: ngumingiti si Kapitang Tinong at kinukuyumos ang mga kamay. —Salamat po!—ang isinagat ng boong lugod.—Ngunit pasasa San Diego po ako bukas ... —Sayang! Kung gayo'y saka na, kung kayo'y bumalik! —Handa na ang pagkain!—ang bigay alam ng isang lingkod ng Cafe La Campana. Nagpasimula ng pagpasamesa ang panauhin, baga man nagpapamanhik na totoo ang mga babae, lalong lalo na ang mga Pilipina. |
Crisostomo Ibarra Hindî magagandá at mabubuting bíhis na mg̃a dalaga upang pansinín ng̃ lahat, sampô ni Fr. Sibyla; hindî ang cárilagdilagang Capitan General na casama ang canyang mg̃a ayudante upang maalís sa pagcatigagal ang teniente at sumalubong ng̃ ilang hacbáng, at si Fr. Dámaso'y maguíng tila nawal-an ng̃ díwà: sila'y walâ cung dî ang "original" ng̃ larawang naca frac, na tang̃an sa camáy ang isáng binatang luksâ ang boong pananamit. —¡Magandang gabí pô, mg̃a guinoo! ¡Magandang gabí pô "among"[o 1]!—ang unang sinabi ni Capitang Tiago, at canyáng hinagcan ang mg̃a camáy ng̃ mg̃a sacerdote, na pawang nacalimot ng̃ pagbebendicion. Inalís ng̃ dominico ang canyang salamín sa mata upang mapagmasdan ang bagong datíng na binatà at namumutlâ si Fr. Dámaso at nangdídidilat ang mg̃a matá. —¡May capurihan acóng ipakilala pô sa inyó si Don Crisòstomo Ibarra, na anác ng̃ nasirà cong caibigan!—ang ipinagpatuloy ni Capitang Tiago.—Bagong galing sa Europa ang guinoong ito, at siya'y aking sinalubong. Umaling̃awng̃aw ang pagtatacá ng̃ máring̃ig ang pang̃alang ito; nalimutan ng̃ tenienteng bumatì sa may bahay, lumapit siya sa binatà at pinagmasdan niya ito, mulâ sa paa hanggang ulo. Ito'y nakikipagbatian ng̃ mg̃a ugaling salitâ ng̃ sandalíng iyon sa boong pulutóng; tila mandin sa canya'y walang bagay na naíiba sa guitnâ ng̃ salas na iyon, liban na lamang sa canyang pananamít na itím. Ang canyang taas na higuít sa caraniwan, ang canyang pagmumukhâ, ang canyang mg̃a kílos ay pawang naghahalimuyac niyang cabataang mainam na pinagsabay inaralan ang catawa't cálolowa. Nababasa sa canyang mukháng bucás at masayá ang cauntíng bacás ng̃ dugong castilà na naaaninag sa isang magandáng culay caymanggui, na mapulapulá sa mg̃a pisng̃i, marahil sa pagcápatira niya sa mg̃a bayang malalamíg. —¡Abá!—ang biglang sinabi sa magalác na pagtatacá—¡ang cura ng̃ aking bayan! ¡Si parì Dámaso: ang matalic na caibigan ng̃ aking amá! Nang̃agting̃inang lahat sa franciscano: ito'y hindi cumilos. —¡Acó po'y pagpaumanhinan ninyó, aco'y nagcámali!—ang idinugtong ni Ibarra, na ga nahihiyâ na. —¡Hindî ca nagcámali!—ang sa cawacasa'y naisagot ni Fr. Dámaso, na sirâ ang voces.—Ng̃uni't cailan ma'y hindî co naguíng caibigang matalic ang iyong amá. Untiunting iniurong ni Ibarra ang canyang camáy na iniacmáng humawac sa camáy ni parì Dámaso, at tiningnan niya itó ng̃ boong pangguiguilalas; luming̃ón at ang nakita niya'y ang mabalasic na anyô ng̃ teniente, na nagpapatuloy ng̃ pagmamasíd sa canya. —Bagongtao, ¿cayó po bâ ang anác ni Don Rafael Ibarra? Yumucód ang binatà. Ga tumindíg na sa canyang sillón si Fr. Dámaso at tinitigan ang teniente. —¡Cahimanawarî dumatíng cayong malualhatì dito sa inyong lupaín, at magtamó nawâ pô cayó ng̃ lalong magandang palad cay sa inyong ama!—ang sabi ng̃ militar na nang̃ing̃inig ang voces. Siya'y aking nakilala at nácapanayam, at masasabi cong siya'y isa sa mg̃a taong lalong carapatdapat at lalong may malinis na capurihán sa Filipinas. —Guinoo—ang sagót ni Ibarrang nababagbag ang púsò—ang inyo pong pagpuri sa aking amá ay pumapawì ng̃ aking mg̃a pag-alap-ap tungcol sa caniyang kinahinatnang palad, na aco, na canyang anác ay di co pa napagtátalos. Napunô ng̃ lúhà ang mg̃a matá ng̃ matandà, tumalicód at umalís na dalídálì. Napag-isa ang binata sa guitnâ ng̃ salas; at sa pagca't nawalâ ang may bahay, walâ siyang makitang sa canya'y magpakilala sa mg̃a dalaga, na ang caramiha'y tinitingnan siya ng̃ may pagling̃ap. Nang macapag-alinlang may iláng minuto, tinung̃o niya ang mg̃a dalagang tagláy ang calugodlugod na catutubong kilos. —Itulot ninyo sa aking lacdang̃an co—anya—ang mg̃a utos ng̃ mahigpit na pakikipagcapwa tao. Pitóng taón na ng̃ayong umalís acó rito sa aking bayan, at ng̃ayong aco'y bumalíc ay hindi co mapiguilan ang nasang aco'y bumáti sa lalong mahalagang hiyas niya; sa canyang mg̃a suplíng na babae. Napilitan ang binatang lumayò roon, sa pagca't sino man sa mg̃a dalaga'y waláng nang̃ahás sumagot. Tinung̃o niya ang pulutóng ng̃ ilang mg̃a guinoong lalaki, na ng̃ mámasid na siya'y dumarating ay nang̃agcabilog. Mg̃a guinoo—anya—may isang caugalían sa Alemaniang pagca pumaparoon sa isang capisanan, at walang masumpung̃ang sa canya'y magpakilala sa mg̃a ibá; siya ang nagsasabi ng̃ canyáng pang̃alan at napakikilala, at sumasagot naman ang mg̃a causap ng̃ sa gayón ding paraan. Itúlot pô ninyó sa akin ang ganitóng ugálì; hindî dahil sa ibig cong dito'y magdalá ng̃ mg̃a asal ng̃ mg̃a tagá ibáng lupain, sa pagca't totoong magaganda rin naman ang ating mg̃a caugalian, cung dî sa pagca't napipilitan cong gawín ang gayong bagay. Bumati na acó sa lang̃it at sa mg̃a babae ng̃ aking tinubuang lúpà: ng̃ayo'y ibig cong bumati naman sa mg̃a cababayan cong lalaki. ¡Mg̃a guinoo, ang pang̃alan co'y Juan Crisóstomo Ibarra at Magsalin! Sinabi naman sa canya ng̃ canyang mg̃a causap ang canicanilang mg̃a pang̃alang humiguit cumulang ang pagca walang cabuluhan, humiguit cumulang ang pagca hindî nakikilala nino man. —Ang pang̃alan co'y A—á!—ang sinabi't sucat ng̃ isang binata at bahagya ng̃ yumucód. —¿Bacâ po cayá may capurihan acong makipagsalitaan sa poetang ang mg̃a sinulat ay siyáng nacapagpanatili ng̃ marubdób cong pagsintá sa kinaguisnan cong bayan? Ibinalità sa aking hindî na raw po cayó sumusulat, datapuwa't hindî nila nasabi sa akin ang cadahilanan ... —¿Ang cadahilanan? Sa pagcá't hindî tinatawag ang dakílang ning̃as ng̃ isip upang ipamalingcahod at magsinung̃alíng. Pinag-usig sa haráp ng̃ hucóm ang isang tao dahil sa inilagáy sa tulâ ang isang catotohanang hindi matututulan. Aco'y pinang̃alanang poeta, ng̃uni hindî aco tatawaguing ulól. —At ¿mangyayari po bagang maipaunawà ninyo cung anó ang catotohanang yaon? —Sinabi lamang na ang anac ng̃ león ay león din namán; cacaunti na't siya'y ipinatapon sana. At lumayô sa pulutóng na iyón ang binatang may cacaibang asal. Halos tamátacbo ang isáng táong masayá ang pagmumukhâ, pananamit filipino ang suot, at may mg̃a botones na brillante sa "pechera." Lumapit cay Ibarra, nakipagcamay sa canyá at nagsalitâ: —¡Guinoong Ibarra, hinahang̃ad cong mákilala co pô cayó; caibigan cong matalic si Capitang Tiago, nakilala co ang inyóng guinoong amá ...; ang pang̃alan co'y Capitang Tinong, nanánahan aco sa Tundóng kinálalagyan ng̃ inyóng báhay; inaasahan cóng pauunlacán ninyó acó ng̃ inyóng pagdalaw; doon na pô cayó cumain búcas! Bihág na bihág si Ibarra sa gayóng calakíng cagandahang loob: ng̃umíng̃itî si Capitang Tinong at kinucuyumos ang mg̃a camay. —¡Salamat po!—ang isinagót ng̃ boong lugód.—Ng̃uni't pasasa San Diego po acó búcas ... —¡Sáyang! ¡Cung gayo'y sacâ na, cung cayo'y bumalíc! —¡Handâ na ang pagcain!—ang bigáy álam ng̃ isáng lingcod ng̃ Café "La Campana." Nagpasimulâ ng̃ pagpasamesa ang panauhín, bagá man nagpapamanhíc na totoo ang mg̃a babae, lalong lalò na ang mg̃a filipina. |
Teksto (Baybayin)
| Ito ay nakasulat sa Baybayin. Kapag wala kang makita o puro kahon lamang, maaaring hindi naka-install ang font para sa Baybayin. Para sa karagdagang impormasyon, tignan ang Wikibooks:Baybayin. |
Talababaan
|
|