Noli Me Tangere/Sa Aking Tinubuang Lupa

Sa Aking Tinubuang Lupa
Paliwanag

Teksto

Kasalukuyan
Sa Aking Tinubuang Lupa

^{[k 1]} Natatala sa "historya"^{[k 2]} ng mga pagdaralita ng sangkatauhan ang isang "kanser"^{[k 3]} na lubhang napakasama, na bahagya na lamang masalang ay humahapdi't napupukaw na roon ang lubhang makikirot na sakit. Gayon din naman, kailan mang inibig kong ikaw ay tawagin sa gitna ng mga bagong "sibilisasyon"^{[k 4]}, sa hangad ko kung minsang kaulayawin ko ang sa iyo'y pag-aalaala, at kung minsan nama'y ng isumag ko ikaw sa mga ibang lupain, sa tuwi na'y napakikita sa akin ang iyong larawang irog na may taglay ng gayon ding kanser sa pamamayan.

Palibhasa'y nais ko ang iyong kagalingang siyang kagalingan ko rin naman, at sa aking paghanap ng lalong mabuting paraang sa iyo'y paggamot, gagawin ko sa iyo ang ginagawa ng mga tao sa una sa kanilang mga may sakit: kanilang itinatanghal ang mga may sakit na iyan sa mga baitang ng sambahan, at ng bawat manggaling sa pagtawag sa Diyos ay sa kanila'y ihatol ang isang kagamutan.

At sa ganitong adhika'y pagsisikapan kong sipiing walang ano mang pakundangan ang iyong tunay na kalagayan, tatalikwasin ko ang isang bahagi ng kumot na nakatatakip sa sakit, na ano pa't sa pagsuyo sa katotohanan ay ihahandog ko ang lahat, sampu ng pagmamahal sa sariling dangal, sapagkat palibhasa'y anak mo'y taglay ko rin naman ang iyong mga kakulangan at mga karupukan ng puso.

Ang Kumatha.

Europa, 1886.

Orihinal
Sa Aking Tinubuang Lupa

^{[o 1]} Nátatalà sa "historia"^{[o 2]} ng̃ mg̃a pagdaralità ng̃ sangcataohan ang isáng "cáncer"^{[o 3]} na lubháng nápacasamâ, na bahagyâ na lámang másalang ay humáhapdi't napupucaw na roon ang lubháng makikirót na sakít. Gayón din naman, cailán mang inibig cong icáw ay tawáguin sa guitnâ ng̃ mg̃a bágong "civilización"^{[o 4]}, sa hang̃ad co cung minsang caulayawin co ang sa iyo'y pag-aalaala, at cung minsan nama'y ng̃ isumag co icáw sa mg̃a ibáng lupaín, sa towî na'y napakikita sa akin ang iyong larawang írog na may tagláy ng̃ gayón ding cáncer sa pamamayan.

Palibhasa'y nais co ang iyong cagaling̃ang siyáng cagaling̃an co rin namán, at sa aking paghanap ng̃ lalong mabuting paraang sa iyo'y paggamót, gágawin co sa iyo ang guinágawà ng̃ mg̃a tao sa úna sa canilang mg̃a may sakít: caniláng itinátanghal ang mg̃a may sakít na iyan sa mg̃a baitang ng̃ sambahan, at ng̃ bawa't manggaling sa pagtawag sa Dios ay sa canilá'y ihatol ang isáng cagamutan.

At sa ganitóng adhica'y pagsisicapan cong sipîing waláng anó mang pacundang̃an ang iyong tunay na calagayan, tatalicwasín co ang isáng bahagui ng̃ cumot na nacatátakip sa sakít, na anó pa't sa pagsúyò sa catotohanan ay iháhandog co ang lahát, sampô ng̃ pagmamahál sa sariling dang̃ál, sa pagcá't palibhasa'y anác mo'y tagláy co rin namán ang iyong mg̃a caculang̃án at mg̃a carupucán ng̃ púsò.

Ang Cumatha.

Europa, 1886.

Teksto (Baybayin)

Ito ay nakasulat sa Baybayin. Kapag wala kang makita o puro kahon lamang, maaaring hindi naka-install ang font para sa Baybayin. Para sa karagdagang impormasyon, tignan ang Wikibooks:Baybayin.

ᜐ ᜀᜃᜒᜅ᜔ ᜆᜒᜈᜓᜊᜓᜀᜅ᜔ ᜎᜓᜉ

ᜈᜆᜆᜎ ᜐ "ᜑᜒᜐ᜔ᜆᜓᜇ᜔ᜌ" ᜅ᜔ ᜋᜅ ᜉᜄ᜔ᜇᜇᜎᜒᜆ ᜅ᜔ ᜐᜅ᜔ᜃᜆᜂᜑᜈ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜁᜐᜅ᜔ "ᜃᜈ᜔ᜐᜒᜇ᜔" ᜈ ᜎᜓᜊ᜔ᜑᜅ᜔ ᜈᜉᜃᜐᜋ, ᜈ ᜊᜑᜄ᜔ᜌ ᜈ ᜎᜋᜅ᜔ ᜋᜐᜎᜅ᜔ ᜀᜌ᜔ ᜑᜓᜋᜑᜉ᜔ᜇᜒ'ᜆ᜔ ᜈᜉᜓᜉᜓᜃᜏ᜔ ᜈ ᜇᜓᜂᜈ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜎᜓᜊ᜔ᜑᜅ᜔ ᜋᜃᜒᜃᜒᜇᜓᜆ᜔ ᜈ ᜐᜃᜒᜆ᜔. ᜄᜌᜓᜈ᜔ ᜇᜒᜈ᜔ ᜈᜋᜈ᜔, ᜃᜁᜎᜈ᜔ ᜋᜅ᜔ ᜁᜈᜒᜊᜒᜄ᜔ ᜃᜓᜅ᜔ ᜁᜃᜏ᜔ ᜀᜌ᜔ ᜆᜏᜄᜒᜈ᜔ ᜐ ᜄᜒᜆ᜔ᜈ ᜅ᜔ ᜋᜅ ᜊᜄᜓᜅ᜔ "ᜐᜒᜊᜒᜎᜒᜐᜐ᜔ᜌᜓᜈ᜔", ᜐ ᜑᜅᜇ᜔ ᜃᜓ ᜃᜓᜅ᜔ ᜋᜒᜈ᜔ᜐᜅ᜔ ᜃᜂᜎᜌᜏᜒᜈ᜔ ᜃᜓ ᜀᜅ᜔ ᜐ ᜁᜌᜓ'ᜌ᜔ ᜉᜄ᜔-ᜀᜀᜎᜀᜎ, ᜀᜆ᜔ ᜃᜓᜅ᜔ ᜋᜒᜈ᜔ᜐᜈ᜔ ᜈᜋ'ᜌ᜔ ᜅ᜔ ᜁᜐᜓᜋᜄ᜔ ᜃᜓ ᜁᜃᜏ᜔ ᜐ ᜋᜅ ᜁᜊᜅ᜔ ᜎᜓᜉᜁᜈ᜔, ᜐ ᜆᜓᜏᜒ ᜈ'ᜌ᜔ ᜈᜉᜃᜒᜃᜒᜆ ᜐ ᜀᜃᜒᜈ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜁᜌᜓᜅ᜔ ᜎᜇᜏᜅ᜔ ᜁᜇᜓᜄ᜔ ᜈ ᜋᜌ᜔ ᜆᜄ᜔ᜎᜌ᜔ ᜅ᜔ ᜄᜌᜓᜈ᜔ ᜇᜒᜅ᜔ ᜃᜈ᜔ᜐᜒᜇ᜔ ᜐ ᜉᜋᜋᜌᜈ᜔.

ᜉᜎᜒᜊ᜔ᜑᜐ'ᜌ᜔ ᜈᜁᜐ᜔ ᜃᜓ ᜀᜅ᜔ ᜁᜌᜓᜅ᜔ ᜃᜄᜎᜒᜅᜅ᜔ ᜐᜒᜌᜅ᜔ ᜃᜄᜎᜒᜅᜈ᜔ ᜃᜓ ᜇᜒᜈ᜔ ᜈᜋᜈ᜔, ᜀᜆ᜔ ᜐ ᜀᜃᜒᜅ᜔ ᜉᜄ᜔ᜑᜈᜉ᜔ ᜅ᜔ ᜎᜎᜓᜅ᜔ ᜋᜊᜓᜆᜒᜅ᜔ ᜉᜇᜀᜅ᜔ ᜐ ᜁᜌᜓ'ᜌ᜔ ᜉᜄ᜔ᜄᜋᜓᜆ᜔, ᜄᜄᜏᜒᜈ᜔ ᜃᜓ ᜐ ᜁᜌᜓ ᜀᜅ᜔ ᜄᜒᜈᜄᜏ ᜅ᜔ ᜋᜅ ᜆᜂ ᜐ ᜂᜈ ᜐ ᜃᜈᜒᜎᜅ᜔ ᜋᜅ ᜋᜌ᜔ ᜐᜃᜒᜆ᜔: ᜃᜈᜒᜎᜅ᜔ ᜁᜆᜒᜈᜆᜅ᜔ᜑᜎ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜋᜅ ᜋᜌ᜔ ᜐᜃᜒᜆ᜔ ᜈ ᜁᜌᜈ᜔ ᜐ ᜋᜅ ᜊᜁᜆᜅ᜔ ᜅ᜔ ᜐᜋ᜔ᜊᜑᜈ᜔, ᜀᜆ᜔ ᜅ᜔ ᜊᜏᜆ᜔ ᜋᜅ᜔ᜄᜎᜒᜅ᜔ ᜐ ᜉᜄ᜔ᜆᜏᜄ᜔ ᜐ ᜇᜒᜌᜓᜐ᜔ ᜀᜌ᜔ ᜐ ᜃᜈᜒᜎ'ᜌ᜔ ᜁᜑᜆᜓᜎ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜁᜐᜅ᜔ ᜃᜄᜋᜓᜆᜈ᜔.

ᜀᜆ᜔ ᜐ ᜄᜈᜒᜆᜓᜅ᜔ ᜀᜇ᜔ᜑᜒᜃ'ᜌ᜔ ᜉᜄ᜔ᜐᜒᜐᜒᜃᜉᜈ᜔ ᜃᜓᜅ᜔ ᜐᜒᜉᜒᜁᜅ᜔ ᜏᜎᜅ᜔ ᜀᜈᜓ ᜋᜅ᜔ ᜉᜃᜓᜈ᜔ᜇᜅᜈ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜁᜌᜓᜅ᜔ ᜆᜓᜈᜌ᜔ ᜈ ᜃᜎᜄᜌᜈ᜔, ᜆᜆᜎᜒᜃ᜔ᜏᜐᜒᜈ᜔ ᜃᜓ ᜀᜅ᜔ ᜁᜐᜅ᜔ ᜊᜑᜄᜒ ᜅ᜔ ᜃᜓᜋᜓᜆ᜔ ᜈ ᜈᜃᜆᜆᜃᜒᜉ᜔ ᜐ ᜐᜃᜒᜆ᜔, ᜈ ᜀᜈᜓ ᜉ'ᜆ᜔ ᜐ ᜉᜄ᜔ᜐᜓᜌᜓ ᜐ ᜃᜆᜓᜆᜓᜑᜈᜈ᜔ ᜀᜌ᜔ ᜁᜑᜑᜈ᜔ᜇᜓᜄ᜔ ᜃᜓ ᜀᜅ᜔ ᜎᜑᜆ᜔, ᜐᜋ᜔ᜉᜓ ᜅ᜔ ᜉᜄ᜔ᜋᜋᜑᜎ᜔ ᜐ ᜐᜇᜒᜎᜒᜅ᜔ ᜇᜅᜎ᜔, ᜐᜉᜄ᜔ᜃᜆ᜔ ᜉᜎᜒᜊ᜔ᜑᜐ'ᜌ᜔ ᜀᜈᜃ᜔ ᜋᜓ'ᜌ᜔ ᜆᜄ᜔ᜎᜌ᜔ ᜃᜓ ᜇᜒᜈ᜔ ᜈᜋᜈ᜔ ᜀᜅ᜔ ᜁᜌᜓᜅ᜔ ᜋᜅ ᜃᜃᜓᜎᜅᜈ᜔ ᜀᜆ᜔ ᜋᜅ ᜃᜇᜓᜉᜓᜃᜈ᜔ ᜅ᜔ ᜉᜓᜐᜓ.

ᜀᜅ᜔ ᜃᜓᜋᜆ᜔ᜑ.

ᜁᜂᜇᜓᜉ, 1886.

Iba pang pamagat

Latin

Sa Aking Inang Bayan

Baybayin

ᜐ ᜀᜃᜒᜅ᜔ ᜁᜈᜅ᜔ ᜊᜌᜈ᜔

Talababaan

Kasalukuyan

↑ A mi pátria, ang sabi sa orihinal na wikang Kastila. Ang sabing "pátria" ay walang katumbas sa wika natin kundi: ang tinubuang lupa, ang tinubuang bayan, ang kinagisnang bayan, ang kinamulatang bayan, at iba pa. Ngunit ang sinasabing bayan o lupa rito'y saklaw ang boong Sangkapuluang Pilipinas, hindi ang lupang Naic o bayang Malabon o lalawigang Tayabas, kundi ang kapisanan ng lahat ng bayan, ng lahat ng lalawigan sa boong Sangkapuluang ito, kasama ang mga bundok, gubat, ilog, dagat at iba pa.—P.H.P.
↑ "Kasaysayan ng ano mang nangyayari." Ipinangungusap na "istoria"; sapagkat sa wikang Kastila'y hindi isinasama ang h sa pagbasa—P.H.P.
↑ Ang kanser ay masamáng "bukol" o baga, na hindi maisatagalog na "baga" o bukol, sapagkat ibang iba sa mga sakit na ito. Karaniwang napagagaling ang "baga" o bukol, datapwat ang "kanser" ay hindi. Bawat dapuan ng "kanser" ay namamatay. Wala pang lunas na natatagpuan ang mga pantas na manggagamot upang mapagaling ang "kanser", na kung pamagata'y "karsinoma." May nagsasabing napagagaling ang "karsinoma" sa pamamagitan ng paglaplap sa bukol, kung panahong bagong litaw, na walang ano mang ititira, datapwat palibhasa'y hindi nararamdaman ng may sakít ng karsinoma na siya'y mayroon nito, kundi kung malubha na, iyan ang kadahilana't wala nang magawa ang mga siruhano. Ang karaniwang dinadapuan ng kanser, karsinoma, ay ang mga taong bayan at hindi ang taga bukid; at lalong madalas sa babae kaysa lalakí. Sa suso o sa bahay-bata madalas dumapo kung sa babae. Ang sakit na "kanser" ay tinatawag na "Noli me tangere," na ang kahuluga'y "Huwag akong salangin nino man;" sapagkat kung laplapin at hindi makuhang maalis na lahat at may matirang kahit gagahanip man lamang ay nananaguli at lalong lumalakas ang paglaganap, tulad sa inuulbusang halaman, damo o kahoy na lalong lumalacas ang paglago, at pagkakagayo'y lalong nadadali ang pagkamatay ng may sakit.—P.H.P.
↑ Tinatawag na sibilisasyon ang kaliwanagan ng isip dahil sa pag-aaral ng mga bago't bagong dunong. Nagpasimula ang tinatawag na "civilización moderna," o bagong sibilisasyon, ng ikalabinglimang siglo, at nakatulong na totoo na bagay na ito ang pagkatuklas ng limbagan.—P.H.P.

Orihinal

↑ A mi pátria, ang sabi sa "original" na wicang castilà. Ang sabing "pátria" ay waláng catumbas sa wícà natin cung dî: ang tinubuang lupà, ang tinubuan bayan, ang kinaguisnang bayan, ang kinamulatang bayan, at iba pa. Ng̃uni't ang sinasabing bayan ò lupà rito'y saclaw ang boong Sangcapuluang Filipinas, hindî ang lupang Naic ó bayang Malabon ó lalawigang Tayabas, cung di ang capisanan ng̃ lahat ng̃ bayan, ng̃ lahat ng̃ lalawigan sa boong Sangcapuluang ito, casama ang mg̃a bundóc, gubat, ilog, dagat at iba pa.—P.H.P.
↑ "Casaysayan ng̃ ano mang nangyayari." Ipinang̃ung̃usap na "istoria"; sa pagka't sa wicang castila'y hindî isinasama ang h sa pagbasa—P.H.P.
↑ Ang cáncer ay masamáng "bùcol" ó bagâ, na hindî maisatagalog na "bagâ" ó búcol, sa pagca't ibang iba sa mg̃a sakit na itó. Caraniwang napagagaling ang "bagâ" ó búcol, datapowa't ang "cáncer" ay hindî. Bawa't dapuan ng̃ "cáncer" ay namamatay. Wala pang lunas na natatagpuan ang mg̃a pantás na manggagamot upang mapagalíng ang "cáncer", na cung pamagatá'y "carcinoma." May nagsasabing napagagaling ang "carcinoma" sa pamamag-itan ng̃ paglapláp sa búcol, cung panahóng bagong litáw, na walang ano mang itítira, datapuwa't palibhasa'y hindî nararamdaman ng̃ may sakít ng̃ carcinoma na siya'y mayroon nito, cung dî cung malubha na, iyan ang cadahilana't walâ ng̃ magawâ ang mg̃a cirujano. Ang caraniwang dinadapuan ng̃ cáncer, carcinoma, ay ang mg̃a taong bayan at hindi ang taga bukid; at lalong madalas sa babae cay sa lalakí. Sa suso ó sa bahay-bata madalás dumápò cung sa babae. Ang sakít na "cancer" ay tinatawag na "Noli me tangere," na ang cahuluga'y "Howag acong salang̃ín nino man;" sapagca't cung laplapin at hindi macuhang maalís na lahat at may matirang cahi't gagahanip man lamang ay nananag-ulî at lalong lumalacas ang paglaganap, tulad sa inuulbusang halaman, damó ó cahoy na lalong lumálacas ang paglagô, at pagcacagayo'y lalong nadadalî ang pagcamatay ng̃ may sakit.—P.H.P.
↑ Tinatawag na civilización ang caliwanagan ng̃ isip dahîl sa pag-aaral ng̃ mg̃a bago't bagong dunong. Nagpasimula ang tinatawag na "civilización moderna," ó bagong civilización, ng̃ icalabinglimang siglo, at nacatulong na totoo na bagay na ito ang pagcátuclas ng̃ limbagan.—P.H.P.

[1] A mi pátria, ang sabi sa orihinal na wikang Kastila. Ang sabing "pátria" ay walang katumbas sa wika natin kundi: ang tinubuang lupa, ang tinubuang bayan, ang kinagisnang bayan, ang kinamulatang bayan, at iba pa. Ngunit ang sinasabing bayan o lupa rito'y saklaw ang boong Sangkapuluang Pilipinas, hindi ang lupang Naic o bayang Malabon o lalawigang Tayabas, kundi ang kapisanan ng lahat ng bayan, ng lahat ng lalawigan sa boong Sangkapuluang ito, kasama ang mga bundok, gubat, ilog, dagat at iba pa.—P.H.P.

[2] "Kasaysayan ng ano mang nangyayari." Ipinangungusap na "istoria"; sapagkat sa wikang Kastila'y hindi isinasama ang h sa pagbasa—P.H.P.

[3] Ang kanser ay masamáng "bukol" o baga, na hindi maisatagalog na "baga" o bukol, sapagkat ibang iba sa mga sakit na ito. Karaniwang napagagaling ang "baga" o bukol, datapwat ang "kanser" ay hindi. Bawat dapuan ng "kanser" ay namamatay. Wala pang lunas na natatagpuan ang mga pantas na manggagamot upang mapagaling ang "kanser", na kung pamagata'y "karsinoma." May nagsasabing napagagaling ang "karsinoma" sa pamamagitan ng paglaplap sa bukol, kung panahong bagong litaw, na walang ano mang ititira, datapwat palibhasa'y hindi nararamdaman ng may sakít ng karsinoma na siya'y mayroon nito, kundi kung malubha na, iyan ang kadahilana't wala nang magawa ang mga siruhano. Ang karaniwang dinadapuan ng kanser, karsinoma, ay ang mga taong bayan at hindi ang taga bukid; at lalong madalas sa babae kaysa lalakí. Sa suso o sa bahay-bata madalas dumapo kung sa babae. Ang sakit na "kanser" ay tinatawag na "Noli me tangere," na ang kahuluga'y "Huwag akong salangin nino man;" sapagkat kung laplapin at hindi makuhang maalis na lahat at may matirang kahit gagahanip man lamang ay nananaguli at lalong lumalakas ang paglaganap, tulad sa inuulbusang halaman, damo o kahoy na lalong lumalacas ang paglago, at pagkakagayo'y lalong nadadali ang pagkamatay ng may sakit.—P.H.P.

[4] Tinatawag na sibilisasyon ang kaliwanagan ng isip dahil sa pag-aaral ng mga bago't bagong dunong. Nagpasimula ang tinatawag na "civilización moderna," o bagong sibilisasyon, ng ikalabinglimang siglo, at nakatulong na totoo na bagay na ito ang pagkatuklas ng limbagan.—P.H.P.

[5] A mi pátria, ang sabi sa "original" na wicang castilà. Ang sabing "pátria" ay waláng catumbas sa wícà natin cung dî: ang tinubuang lupà, ang tinubuan bayan, ang kinaguisnang bayan, ang kinamulatang bayan, at iba pa. Ng̃uni't ang sinasabing bayan ò lupà rito'y saclaw ang boong Sangcapuluang Filipinas, hindî ang lupang Naic ó bayang Malabon ó lalawigang Tayabas, cung di ang capisanan ng̃ lahat ng̃ bayan, ng̃ lahat ng̃ lalawigan sa boong Sangcapuluang ito, casama ang mg̃a bundóc, gubat, ilog, dagat at iba pa.—P.H.P.

[6] "Casaysayan ng̃ ano mang nangyayari." Ipinang̃ung̃usap na "istoria"; sa pagka't sa wicang castila'y hindî isinasama ang h sa pagbasa—P.H.P.

[7] Ang cáncer ay masamáng "bùcol" ó bagâ, na hindî maisatagalog na "bagâ" ó búcol, sa pagca't ibang iba sa mg̃a sakit na itó. Caraniwang napagagaling ang "bagâ" ó búcol, datapowa't ang "cáncer" ay hindî. Bawa't dapuan ng̃ "cáncer" ay namamatay. Wala pang lunas na natatagpuan ang mg̃a pantás na manggagamot upang mapagalíng ang "cáncer", na cung pamagatá'y "carcinoma." May nagsasabing napagagaling ang "carcinoma" sa pamamag-itan ng̃ paglapláp sa búcol, cung panahóng bagong litáw, na walang ano mang itítira, datapuwa't palibhasa'y hindî nararamdaman ng̃ may sakít ng̃ carcinoma na siya'y mayroon nito, cung dî cung malubha na, iyan ang cadahilana't walâ ng̃ magawâ ang mg̃a cirujano. Ang caraniwang dinadapuan ng̃ cáncer, carcinoma, ay ang mg̃a taong bayan at hindi ang taga bukid; at lalong madalas sa babae cay sa lalakí. Sa suso ó sa bahay-bata madalás dumápò cung sa babae. Ang sakít na "cancer" ay tinatawag na "Noli me tangere," na ang cahuluga'y "Howag acong salang̃ín nino man;" sapagca't cung laplapin at hindi macuhang maalís na lahat at may matirang cahi't gagahanip man lamang ay nananag-ulî at lalong lumalacas ang paglaganap, tulad sa inuulbusang halaman, damó ó cahoy na lalong lumálacas ang paglagô, at pagcacagayo'y lalong nadadalî ang pagcamatay ng̃ may sakit.—P.H.P.

[8] Tinatawag na civilización ang caliwanagan ng̃ isip dahîl sa pag-aaral ng̃ mg̃a bago't bagong dunong. Nagpasimula ang tinatawag na "civilización moderna," ó bagong civilización, ng̃ icalabinglimang siglo, at nacatulong na totoo na bagay na ito ang pagcátuclas ng̃ limbagan.—P.H.P.

[k 1]

[k 2]

[k 3]

[k 4]

[o 1]

[o 2]

[o 3]

[o 4]