Noli Me Tangere/Kabanata 58
| ←Kabanata 57: Vae Victis! ←Paliwanag |
Kabanata 58: Isinumpa Paliwanag |
Kabanata 59: Pambayan at mga Pansariling Kapakanan→ Paliwanag→ |
Teksto
|
Isinumpa |
Ang Sinumpa Hindî nalao't cumalat sa bayan ang balitàng ilalacad ang mg̃a bilanggô; nacalaguím muna ang pagcaring̃ig ng̃ gayóng balità, at sacá sumunód ang mg̃a iyacan at panambitanan. Nang̃agtatacbuhang warì'y mg̃a ulól ang mg̃a casambaháy ng̃ mg̃a bilanggô; nang̃agsísiparoon sa convento, mulâ sa convento'y napapasa cuartel at mulà sa cuartel ay napasasa tribunal, at sa pagcá't hindi silá macásumpong ng̃ aliw saan man, caniláng pinúpunô ang alang-alang ng̃ mg̃a sigáw at panambitan. Nagculóng ang cura sa pagcá't may sakít, dinagdagán ng̃ alférez ang dami ng̃ mg̃a sundalong na bábantay sa canyá, at sinasalubong ng̃ culata ng̃ mg̃a sundalong iyón ang mg̃a babaeng nang̃agmamacaamò; ang gobernadorcillo, taong waláng cabuluhán, anaki'y lalo pang haling at waláng cabuluhán mandín cay sa dati. Sa tapát ng̃ bilanggua'y nang̃agtatacbuhang pacabicabilà ang mg̃a babaeng may lacás pa; ang mg̃a walâ na namá'y nang̃agsisiupò sa lupà't tinatawag ang mg̃a pang̃alan ng̃ mg̃a taong caniláng iniirog. Maning̃as ang araw, ng̃uni't sino man sa mg̃a cahabaghabag na iyó'y hindi nacaiisip umuwî. Si Doray, ang masayá't lumiligayang asawa ni don Filipo'y nagpapacabicabilang puspós ng̃ capighatían, kilic ang canyáng musmós na anác na lalaki: cápuwâ silá umiiyac. —Umuwî na pô cayó,—ang sa canyá'y sinasabi; malalagnat ang inyóng anác. —¿Bakit pa mabubuhay cung walà rin lamang isáng amáng sa canyá'y magtuturò?—ang isinasagót ng̃ nalulunos na babae. —¡Walâ pong casalanan ang inyóng asawa; marahil siyá'y macabalíc din! —¡Siyá ng̃á, cung patáy na cami! Tumatang̃is si capitana Tinay, at tinatawag ang canyáng anác na si Antonio; tinítingnan ng̃ matapang na si capitana María ang maliit na rejas, sa pagcá't sa dacong loob niyó'y naroroon ang canyáng dalawáng cambál, na siyáng tang̃ing mg̃a anác niyá. Naroroon ang biyanán ng̃ mánunubà ng̃ niyóg; hindi siyá tumatang̃is: nagpaparoo't parito, na cumúcumpas na lilis ang mg̃a manggás at pinagsasabihan ng̃ malacás ang nang̃ároroon: —¿May nakita na ba cayóng cawang̃is nitó? ¿Hulihin ang aking si Andóng, paputucan siyá, isuot sa pang̃áw at ilalacad sa cabecera, dahil lamang sa ... dahil lamang sa may bagong salawal? ¡Humíhing̃î ang ganitóng gawa ng̃ ucol na gantí! ¡Napacalabis namán ang mg̃a guardia civil! ¡Isinusumpá cong pagca nakita co uling sino man sa canilá'y humahanap ng̃ cublíng lugar sa aking hálamanan, gaya ng̃ madalás na totoong guinágawa nilá, aalsán co silá ng̃ ipinamamayan, aalsán co silá ng̃ ipinamamayan! ¡ó cung hindi acó namán ang caniláng alsán!!! Ng̃uni't iilan tao ang pumápansin sa maca Mahomang biyanán. —Si don Crisóstomo ang may casalanan ng̃ lahát ng̃ itó,—ang buntóng hining̃a ng̃ isáng babae. Naroroon di't nagpapacabicabila, na cahalò ng̃ marami, ang maestro sa escuelahan; hindi na pinapagcúcuscos ang mg̃a palad ng̃ camáy ni ñor Juan; hindi na dinadaladala niyá ang canyáng plomada at ang canyáng metro: itím ang pananamit ng̃ lalaki, sa pagcá't nacáring̃ig siyá ng̃ masasamáng balità, at palibhasa'y nananatili siyá sa canyáng asal na ipalagáy ang dárating na panahóng parang nangyari na, ipinaglúlucsà na niyá ang pagcamatáy ni Ibarra. Tumiguil, pagca á las dos ng̃ hapon, sa tapát ng̃ tribunal, ang isáng carretóng waláng anó mang pandóng, na hinihila ng̃ dalawáng vacang capón. Liniguid ng̃ caramihan ang carretón, na ibig niláng alsín sa pagcasingcaw at ipagwasacan. Huwág cayóng gumawâ ng̃ gayón,—ani capitana María;—¿ibig ba ninyóng silá'y maglacád? Itó ang pumiguil sa mg̃a casambaháy ng̃ mg̃a bilanggó. Lumabás ang dalawampóng sundalo at caniláng liniguid ang sasakyán. Lumabás ang mg̃a bilanggô. Ang unauna'y si don Filipo, na gapós; bumating nacang̃itî sa canyáng asawa; tumang̃is ng̃ masacláp si Doray at nahirapan ang dalawáng guardia upáng humadláng sa canyá at ng̃ huwág mayacap ang canyáng asawa. Sumipót na umiiyac na parang musmós si Antoniong anác ni capitana Tinay, bagay na siyang lalong nacáragdag ng̃ mg̃a pagsigáw ng̃ canyáng familia. Humagulhól si Andóng pagcakita sa canyáng biyanáng babae, na siyáng may cagagawán ng̃ canyáng pagcapahamac. Baliti rin si Albinong nagseminarista, at gayón din ang dalawáng cambál na anác ni capitana Maria. Masasamà ang loob at hindi umiimic ang tatlóng binatàng itó. Ang hulíng lumabàs ay si Ibarra, na waláng talì, ng̃uni't napapag-itanan ng̃ nagháhatid na dalawáng guardia civil. Namúmutlâ ang binatà; humanap siyá ng̃ isáng mukháng catoto. —¡Iyàn ang may casalanan!—ang ipinagsigawan ng̃ maraming tinig;—¡iyán ang may casalanan ay siyáng waláng talì! —¡Walang anó mang guinagawâ ang aking manugang ay siyang naca-"esposas"! Lining̃ón ni Ibarra ang mg̃a guardia: —¡Gapusin ninyó acó, ng̃uni't gapusin ninyóng mabuti acó, abo't sico!—ang canyáng sinabi. —¡Walang tinatanggáp camíng utos na ganyán ang aming gawín! —¡Gapusin ninyó acó! Sumunod ang mg̃a sundalo. Sumipót ang alférez na nang̃ang̃abayo, at batbát ng̃ mg̃a sandata patí ng̃ mg̃a ng̃ipin; may sumúsunod sa canyáng sampô ó labinglimáng sundalo pa. Bawa't isáng bilanggó'y may canicanyáng casambahay na nanghihinaing upáng cahabagan, na dahil sa canyá'y tumatang̃is at nagpapalayaw ng̃ lalong matitimyas na tagurî. Si Ibarra lamang ang tang̃ing doo'y walâ sino man; nang̃agsialís doon patí si ñor Juan at ang maestro sa escuelahan. —¿Anó pô ba ang guinawâ sa inyó ng̃ aking asawa't ng̃ aking anác?—ang sa canyá'y sinasabi ni Doray na tumatang̃is; ¡tingnán pô ninyó ang caawaawà cong anác! ¡inalsan ninyó siyá ng̃ amá! Ang pighatî ng̃ mg̃a casambahay ay naguíng galit sa binatà, na pinagbibintang̃ang siyáng may cagagawán ng̃ caguluhan. Ipinag utos ng̃ alférez ang pagya-o. —¡Icáw ay isáng duwág!—ang sigáw ng̃ biyanán ni Andóng. Samantalang nakikihamok ang mg̃a ibá dahil sa iyó, icaw nama'y tumatagò, ¡duwág! —¡Sumpaín ca nawâ!—ang sabi sa canyá ng̃ isáng matandáng lalaki na sa canyá'y sumúsunod;—¡pusóng ang guintóng tinipon ng̃ iyóng magugulang at ng̃ siràin ang aming capayapàan! ¡Pusóng!, ¡pusóng! —¡Bitayin ca nawâ, hereje!—ang sigáw sa canyá ng̃ isáng camag-anac na babae ni Albino, at sa hindi na macapiguil ay nuha ng̃ isáng bató at sa canyá'y ipinucól. Sinundán ang uliráng iyón, at sa ibabaw ng̃ sawíng palad na binatà'y umulán ang alabóc at mg̃a bató. Tiniis ni Ibarra ng̃ waláng imíc, waláng poot at waláng daíng ang tapát na panghihingantí ng̃ gayóng caraming mg̃a púsòng nang̃asugatan. Yaón ang paalam, ang adios na sa canyá'y dulot ng̃ canyáng bayang kinálalagyan ng̃ lahát ng̃ canyáng mg̃a sinísinta. Tumung̃ó, marahil canyáng dinidilidili ang isáng taong pinalò sa mg̃a lansang̃an sa Maynilà, ang isáng matandáng babaeng nahandusay na patáy pagcakita sa ulo ng̃ canyáng anác na lalaki; marahil dumaraan sa canyáng mg̃a matá ang nangyari sa buhay ni Elías. Minagaling ng̃ alférez na palayuin ang caramihang tao, ng̃uni't hindi humintô ang pangbabató at ang mg̃a paglait. Isá lamang iná ang hindi ipinanghíhiganti sa canyá ang canyáng mg̃a pighatî: itó'y si capitana María. Hindi cumikilos, nacahibic ang mg̃a labì, punô ang mg̃a matá ng̃ mg̃a luhàng umaagos na waláng ing̃ay, canyáng pinanonood ang pagpanaw ng̃ canyáng dalawáng anác na lalaki; sa panonood sa canyáng hindî pagkilos at sa canyáng pipíng dalamhatì, nawáwalâ ang pagcatalinhagà ni Niobe. Malayò na ang pulutóng. Sa mg̃a taong nacasung̃aw sa bihibihirang bintanàng nacabucás, ang lalong nagpakita ng̃ habag sa binatà'y yaóng mg̃a hindi nababahalà at waláng adhicâ cung di manood lamang. Nang̃agtagò ang canyáng mg̃a caibigan, patí si capitang Basilio'y nagbawal sa canyáng anác na si Sinang, na huwág umiyác. Nakita ni Ibarra ang umaaso pang bahay niyáng natupoc, ang bahay ng̃ canyáng mg̃a magugulang, ang bahay na sa canyá'y pinang̃anacán, ang kinabubuhayan ng̃ lalong matatamís na alaala ng̃ canyáng camusmusán at ng̃ canyáng cabinatàan; ang mg̃a luhàng malaong canyáng pinipiguilpiguil ay bumalong sa canyáng mg̃a matá, lumung̃ayng̃ay at tumang̃is, na hindi magcaroon ng̃ alíw na mailihim ang canyáng pag-iyac, palibhasa'y nacagapos, ó macapucaw man lamang ang canyáng pighatî ng̃ habag sa cang̃ino man. Ng̃ayó'y walâ siyáng bayan, bahay, casintahan, mg̃a catoto, at mahihintay na maligayang panahóng dárating. Mulà sa isáng mataás na lugar ay pinanonood ang malungcót na pulutóng na iyón ng̃ isáng tao. Siyá'y isáng matandáng lalaki, namúmutlà, payat na payát ang mukhà, nacabalot sa isáng cumot na lana, at nanúnungcod ng̃ boong pagál. Siyá ang matandáng filósofo Tasio, na nang mabalitàan ang nangyari ay nagbantáng iwan ang canyáng hihigán at dumaló, ng̃uni't hindi itinulot ng̃ canyáng lacás na macarating siyá hanggáng sa tribunal. Sinundán ng̃ matá ng̃ matandà ang carretón hanggáng sa itó'y nawalâ sa malayò: nanatiling sumandalî sa pag-iisip-isip na nacatung̃ó, nagtindig pagcatapos at nag inatâ ng̃ boong hirap na tinung̃o ang canyáng bahay, na nagpápahing̃a maya't mayâ. Nasumpung̃an siyáng patáy, kinabucasan, ng̃ mg̃a nag-aalagà ng̃ mg̃a hayop, sa paanan ng̃ pagpasoc sa canyáng tahanang nag-íisa. |
Teksto (Baybayin)
| Ito ay nakasulat sa Baybayin. Kapag wala kang makita o puro kahon lamang, maaaring hindi naka-install ang font para sa Baybayin. Para sa karagdagang impormasyon, tignan ang Wikibooks:Baybayin. |
Iba pang pamagat
Latin
- Ang Isinumpa
- Ang mga Isinumpa
- Ang Sinumpa