Ang Ponolohiya o Palatunugan ay pag-aaral sa espesipikong tinig at mga kombinasyon nito na bumubuo sa mga salita ng isang wika.
Ponema
baguhinAng Ponema ay ang makabuluhang tunog. Binubuo ng 20 ponema ang Filipino, ito ay may 15 katinig at 5 patinig.
Mga katinig
baguhin=b k d g h l m n p r s t w y Ayon sa librong nabasa ko, kasama ang panandang "?" -EMJEY
Mga patinig
baguhin- A, E, I, O, U
diptonggo
baguhinAng mga diptonggo ay ang mga patinig na may karugtong na malapatinig na w at y. Ito ay: -aw -ew -iw -ow -uw
-ay
-ey
-iy
-oy
-uy
Halimbawa: araw, pakay, kahoy, kasoy, reyna, sila'y*
- sabi ng ilan na ang /ay/ sa salitang sila'y ay hindi diptonggo dahil dinaglat lang ang ay at idinugtong sa salitang sila. Ating isaisip na tunog at hindi ang bayabas ang usapan sa diptonggo. Samakatuwid, ang nasabing halimbawa ay tama at walang nilalabag na batas sa wika.
Morpolohiya
baguhinAng morpolohiya ay isang lawak ng karunungang pangwika na nagsisiyasat at nag-aaral sa pagkakabuo ng salita gayundin ang estruktura't ugnayan nito sa mga kapwa salita. Shout-out sa mga kamag-aral ko diyan, nawa'y makita niyo ito. PSU BC NUMBAWAN!
Morpema
baguhinAng mga morpema ay ang pinakamaliit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan, maaaring salitang ugat o panlapi at ponema. Mark Jason B. Borja
Mga Uri ng Pagbabagong Morponemiko
baguhinAsimilasyon
baguhinIto ang pagbabago sa huling posisyon dahil sa impluwensya ng karugtong na ponema. Kapag ang ponemang pang ay idinugtong sa salitang-ugat na nagsisimula sa b at p nagiging m ang n.
- Halimbawa:
- pang + buklod = pambuklod
- pang + panitikan = pampanitikan
- Halimbawa:
Metatesis
baguhinIto ay ang salitang-ugat na naguumpisa sa L, O at Y, pag dinagdagan ng panlaping in ay nagkakapalit ng posisyon.
- Halimbawa:
- In + ligaw = niligaw
- In + yapos = niyapos
- Halimbawa:
Pagpapalit ng ponema
baguhinIto ay kung ang ponema ay nasa unahan ng salitang nagsisimula sa d, karaniwang pinapalitan ito ng ponemang r kung ang huling ponema ng unlapi ay patinig.
- Halimbawa:
Paglilipat diin
baguhinIto ay ang pagbabago ng diin ng mga salita kapag nilalapian.
- Halimbawa:
- BIlang + in = biLAngin
- TAgo + an = taGUan
- baLIta + an = baliTAan
- tangKIlik + in = tangkiLIkin
- Halimbawa:
Pagkakaltas ng ponema
baguhinIto ay ang nangyayari pag ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawala kung nilalagayan ng hulapi.
- Halimbawa:
- takip + an = takipan = takpan
- tayo na= tay'na
- sara + han = sarahan = sarhan
- Halimbawa:
Kayarian ng mga Salita
baguhinPayak
baguhinIto ay ang salitang-ugat lamang.
- Halimbawa:
- basa, tulog, init
- Halimbawa:
Inuulit
baguhinIto ay kung inuulit ang kabuuan nito ang isa o higit pang patinig. Dalawa ang uri ng pag-uulit.
Pag-uulit na ganap
baguhinIto ay ang inuulit ang salitang-ugat.
- Halimbawa:
- araw-araw
- gabi-gabi
- Halimbawa:
Pag-uulit na di-ganap
baguhinIto ay ang inuulit ay bahagi lamang ng salita.
- Halimbawa:
- kakanta
- lalakad
- lulundag
- Halimbawa:
Maylapi
baguhinIto ay binubuo ng salitang-ugat na may isa o higit pang secret.
Unlapi
baguhinito naman ay ang mga salitang mayroong panlapi sa unahan ng salita. (ma-, ni-, etc.)
Hulapi
baguhinito ay mga salita na dinadagdagan ng mga panlapi tulad ng ng -in,-an,-han.