Noli Me Tangere/Kabanata 33
| ←Kabanata 32: Ang Kabriya ←Paliwanag |
Kabanata 33: Malayang Pag-iisip Paliwanag |
Kabanata 34: Ang Tanghalian→ Paliwanag→ |
Teksto
|
Malayang Pag-iisip |
Layang-caisipan Nagtatapos na si Ibarra ng̃ paghuhusay ng̃ catawán ng̃ sa canyá'y ipagbigay alam ng̃ isáng alîlang lalakíng may isáng lalakíng tagabukid na nagtátanong cung siyá'y naroroon. Sa pagsasapantahà niyáng marahil ang nagtatanóng ay isa sa canyáng mg̃a casama sa bukid, ipinagutos niyáng papasukin ang taong iyón sa canyáng "despacho", silid na aralán, ligpitan ng̃ mg̃a aclát at laboratorio químico túloy. Ng̃uni't sinadya mandin upang siyá'y lubhang mangguilalás, ang nasumpung̃an niya'y ang mabalasic at matalinghagang anyô ni Elias. —Iniligtas ninyó ang aking búhay—ang sinabi nitó sa wicang tagalog, dahil sa pagcamasid niya sa kilos ni Ibarra;—binayaran co ng̃ cauntì ang aking utang at walâ ng̃â cayóng sucat kilalaning utang na loob sa akin, tumbalíc, acó ang ma'y kinikilalang utang na loob. Naparito pô acó't ng̃ makiusap sa inyó tungcól sa isáng bagay. —¡Magsalita pô cayó!—ang sagót ng̃ binatà sa wicang tagalog din, taglay ang pangguiguilalás sa mabalasic na anyô ng̃ tagabukid na iyón. Sandaling tinitigan ni Elías ang mg̃a matá ni Ibarra, at nagpatuloy ng̃ pananalita: —Sacali't ibiguin ng̃ justicia ng̃ mg̃a taong liwanaguin ang talinghagang itó, ipinamamanhic co pó sa inyong huwag ninyóng sasabihin canino man ang tagubiling sinabi co sa inyó sa simbahan. —Huwag pô cayóng mabahala,—ang isinagót ng̃ binatà sa isáng anyón nagpapakilala ng̃ sama ng̃ loob;—talastas cong cayó'y pinag-uusig, datapuwa't acó'y hindî marunong magcanulô canino man. —¡Oh, hindî dahil sa akin, hindî dahil sa akin!—ang madalíng isinagót ni Elías, na nagpapahalatâ ng̃ caalaban ng̃ loob at pagcahindî maalam magpacababà—itó'y dahil pô sa inyó: walâ cauntî mang tacot acó sa mg̃a tao. Náragdagán ang pangguiguilalas ng̃ binatà: bago ang anyô ng̃ pananalitâ nang tagabukid ng̃ iyóng ng̃ unang daco'y piloto, at tila mandin hindî agpang sa canyang anyo at gayón din sa canyang pamumuhay. —¿Anó pô ba ang ibig ninyóng sabihin?—ang tanóng sa lalaking talinghagang iyón, na pinagsisiyasat ng̃ canyang paning̃in. —Ang pananalitâ co po'y hindî palaisipan, pinagsisicapan cong magsabi ng̃ maliwanag. Sa icapapanatag pô ninyó kinacailang̃ang sapantahain ng̃ inyóng mg̃a caaway na cayó'y hindî nag-aalap-ap at palagay ang loob ninyó: Umudlót si Ibarra. —¿Ang aking mg̃a caaway? ¿May mg̃a caaway ba acó? —¡May caaway pô tayong lahát, guinoo, mulâ sa lalong maliit na hayop hanggang sa tao, mulâ sa lalong dukhâ hanggang sa lalong mayaman at macapangyarihan! ¡Ang pagcacaroon ng̃ caaway ang siyang talagang cautusan ng̃ buhay! Walang imíc na tinitigan ni Ibarra si Elías. —¡Cayó po'y hindî piloto at hindî cayó tagabukid!—ang canyáng ibinulóng. —May mg̃a caaway pô cayó sa mg̃a matataas at mababang tao,—ang ipinagpatuloy ni Elías na hindî pinansín ang mg̃a sinalitâ ng̃ binatà;—nais pô ninyóng itulóy ang isáng panucalang dakilà, may pinagdaanan pô cayó, nagcaroon ng̃ mg̃a caaway ang inyóng nunong lalaki at ang inyóng amá, silá'y may mg̃a kinahiligan ng̃ púsò, at sa pamumuhay hindî ang mg̃a tampalasa't masasamang tao ang lalong nacapupucaw ng̃ maalab na mg̃a pagtataním ng̃ galit, cung hindî ang mg̃a taong may malilinis na calooban. —¿Nakikilala pô ba ninyó ang aking mg̃a caaway? Hindî sumagót pagdaca si Elías, at ang guinawa'y naglininglining. —Nakikilala co ang isá, iyóng namatáy,—ang isinagót. Napagtalastas co cagabíng may isáng bagay na caniláng inaacalang laban po sa inyó, dahil sa iláng mg̃a salitang canyang isinagót sa isáng lalaking hindî co kilalá na nawalâ sa cadiliman. "Hindî itó cacanin ng̃ mg̃a isdáng catulad ng̃ canyáng amá: makikita pô ninyó búcas",—anya,—Ang mg̃a salitáng itó'y siyang nacahicayat sa aking pagdidilidili, hindî lamang sa taglay na canyang cahulugan, cung hindî sa taong nagsalitâ, na niyóng araw pa'y nagcusang humaráp sa "maestro de obras" at canyang sinabi ang canyáng hang̃ad na siyá na ang mamamatnugot ng̃ mg̃a gawain sa paglalagáy ng̃ unang bató, na hindî huming̃i ng̃ malakíng bayad, at ipinagbabansag ang malalakíng canyáng mg̃a caalaman. Walâ acóng pagsaligang casucatan upang masapantalà co ang canyáng masamang calooban, ng̃uni't may isáng cauntíng bagay na nagsasabi sa aking ang mg̃a sapantahà co'y catotohanan, at dahil dito'y aking hinirang upang cayó'y pagbilinan, ang isáng sandalî at isáng calagayang ucol at angcáp upang cayó po'y huwag macapagtatanóng sa akin. Ang mg̃a ibáng nangyari'y nakita na pô ninyó. Malaon nang hindî nagsasalità si Elías, at gayón ma'y hindî sumasagót at hindî pa nagsasalitâ ng̃ anó man si Ibarra. Siyá'y naggugunamgunam. —¡Dinaramdam co na ang taong iya'y namatay!—ang sa cawacasa'y nasabi niyá;—¡marahil sa canyá'y may napag-usisà pang caunting mg̃a bagay! —Cung siyá'y nabúhay marahil siyá'y nacawalâ sa nang̃ing̃nig na camáy ng̃ bulág na justicia ng̃ tao. ¡Hinatulan siyá ng̃ Dios, pinatay siyá ng̃ Dios, ang Dios ang siyáng tang̃ing humucóm sa canyá! Minasdáng sandalî ni Crisóstomo ang lalakíng nagsasalita sa canyá ng̃ gayón, at canyáng nakita ang mg̃a batibot na mg̃a braso nitó, na punóng-punô ng̃ mg̃a pasà at malalakíng bugbóg. —¿Cayó pô ba'y nananampalataya naman sa mg̃a himalá?—ang sinabing ng̃uming̃itî;—¡tingnan pô ninyó ang himaláng sinasabi ng̃ bayan! —Cung nananampalataya pô acó sa mg̃a himala'y hindî acó mananampalataya sa Dios: sasampalataya acó sa isáng taong naguing dios, sasampalataya acóng tunay ng̃ang linalang ng̃ tao ang Dios alinsunod sa canyáng larawan at calagayan; datapawa't sumasampalataya acó sa Canyá; hindî miminsang náramdaman co ang canyáng camáy. Nang lumulugso na ang lahát, na ano pa't nang̃ang̃anib malipol ang lahát ng̃ nang̃aroroon sa lugar na iyón, acó, acó ang pumiguil sa tampalasan, lumagay acó sa canyáng tabí; siya ang nasugatan at aco'y nacaligtás at hindî nasactán. —¿Cayó? ¿sa macatuwid pala'y cayó?... —¡Opô! hinawacan co siyá ng̃ nag-iibig ng̃ tumacas, pagcatapos na mapasimulan niyá ang gawang pangpahamac; nakita co ang caniyáng pananampalasan. Sinasabi co pô sa inyó; ang Dios na ng̃â pô lamang ang siyáng tang̃ing maguing hucóm sa mg̃a tao, siyá na ng̃â lamang ang tang̃ing magcaroon ng̃ capangyarihan sa búhay; na cailan ma'y huwag isiping siyá'y halinhan ng̃ tao! —At gayón man ng̃ayon po'y cayo'y.... —¡Hindî pô!—ang isinalabat ni Elías, palibhasa'y nahulaan niyá ang tutol, hindî nagcacawang̃is.—Pagca hinahatulan ng̃ tao ang ibang mg̃a tao sa camatayan ó sa capahamacan ng̃ pagcabuhay magpacailan man sa hinaharap na panahón, guinagawà ang gayóng paghatol na hindî siyá lumagay sa pang̃anib, at gumagamit siyá ng̃ lacás ng̃ ibang mg̃a tao upang ganapin ang canyáng mg̃a hatol, na sa lahát ng̃ ito'y mangyayaring pawang camalian ó lihis sa catuwiran. Datapuwa't acó, sa aking paglalagay sa tampalasan sa gayón ding pang̃anib na canyáng ínilaan sa mg̃a ibá, nalalakip din acó sa gayon din capang̃aniban. Siya'y hindî co pinatay, pinabayaan cong patayin siyá ng̃ camáy ng̃ Dios. —¿Hindî pô ba cayó sumasampalataya sa pagcacataon? —Pagca nanampalataya sa pagcacatao'y para ring nanámpalataya sa mg̃a himalá; ang nananampalataya sa dalawang bagay na ito'y naniniwala namang hindî natátalos ng̃ Dios ang mg̃a mangyayari sa panahóng sasapit. ¿Anó ang pagcacátaon? Isang bagay na nangyaring sino ma'y hindî nacaaalam ng̃ mangyayarî. ¿Anó ang himalà? Isáng casalangsang̃an, isáng pagcacasirâ-sirà ng̃ lacad na tacdà sa mg̃a kinapal. Isáng caculang̃an ng̃ laan sa mangyayari at isáng casalangsang̃ang ang cahuluga'y dalawang malalaking capintasan sa isip na namamatnubay sa máquina ng̃ daigdig. —¿Sino pô ba cayó?—ang mulíng itinanóng ni Ibarra na ma'y halong tacot;—¿cayó pò ba'y nag-aral? —Napilitan acóng sumampalatayang totoo sa Dios, sa pagca't pumanaw sa akin ang pananalig sa mg̃a tao,—ang isinagót ng̃ piloto, na anó pa't iniwasan ang pagsagót sa tanóng. Ang isip ni Ibarra'y canyáng napag-unawà, ang caisipan ng̃ pinag-uusig na binatang iyón: hindî niyá kinikilala ang catuwiran ng̃ taong maglagdâ ng̃ cahatulán sa canyáng mg̃a capuwà, tumututol siyá laban sa lacás at cataasan ng̃ calagayan ng̃ mg̃a tang̃ing pulutóng na tao sa ibáng mg̃a pulutóng. —Datapuwa't kinacailang̃ang sumang-ayon cayó sa pang̃ang̃ailang̃an ng̃ lalarong timbang̃ang tao, cahi man lubhâ ang capintasan at mg̃a caculang̃an nitó—ang itinutol niyá.—Cahi't anóng dami ng̃ mg̃a kinacatawán ng̃ Dios sa lupa'y hindî mangyayarî, sa macatuwid baga'y hindî sinasabi ng̃ boong caliwanagan ang canyáng pasyá upang mabigyang cahatuláng ang yutayutang mg̃a pagaalit-alít na ibinabalangcás ng̃ mg̃a hidwâ nating budhî. Nauucol, kinacailang̃an sumasacatwirang manacanaca'y humatol ang tao sa canyáng mg̃a capuwà. —Tunay ng̃â, datapuwa't ng̃ upang gawín ang cagaling̃an, hindî ang casam-an; upang sumawatâ ng̃ lihis at magpabuti, hindî ng̃ macapagwasac, sa pagca't cung hindî matuntóng sa matuwid ang canyáng mg̃a pasya'y walâ siyang capangyarihang mabigyang cagamutan ang masamáng canyáng guinawâ. Ng̃uni't higuit sa aking cáya ang pagmamatuwirang itó,—ang canyáng idinugtóng at binago ang anyô ng̃ pananalita,—at nililibang co po sayó ng̃ayong cayó'y hiníhintay; Huwag pô ninyóng calimutan ang casasabi co pa sa inyô: may mg̃a caaway cayô; magpacabuhay pô cayô sa icágagaling ng̃ inyóng tinubuang bayan. At nagpaalam. —¿Cailán co pô cayó makikita uli?—ang tanóng ni Ibarra. —Cailan man pô't ibiguin ninyó at cailán mang ma'y magagawâ acóng inyóng pakikinabang̃an. May utang pa pô acó sa inyô. |
Teksto (Baybayin)
| Ito ay nakasulat sa Baybayin. Kapag wala kang makita o puro kahon lamang, maaaring hindi naka-install ang font para sa Baybayin. Para sa karagdagang impormasyon, tignan ang Wikibooks:Baybayin. |
Iba pang pamagat
Latin
- Malayang Kaisipan
- Malayang Pagkukuro
Baybayin
Talababaan
|
|
|