Noli Me Tangere/Kabanata 15
| ←Kabanata 14: Tasiong Baliw o Pilosopo ←Paliwanag |
Kabanata 15: Mga Sakristan Paliwanag |
Kabanata 16: Sisa→ Paliwanag→ |
Teksto
|
Mga Sakristan |
Ang Mga Sacristan Bahagyâ na ang patláng ng̃ dagundóng ng̃ mg̃a culóg, at pinang̃ung̃unahan bawa't culóg ng̃ cakilakilabot na namimilipit na lintíc: masasabing isinusulat ng̃ Dios ang canyáng pang̃alan sa pamamag-itan ng̃ isáng súnog at ang waláng hanggáng bubóng ng̃ láng̃it ay nang̃íng̃inig sa tacot. Ang ula'y parang ibinubuhos, at sa pagca't hináhampas ng̃ háng̃ing humahaguing ng̃ lubháng malungcót, báwa't sandali'y nagbabago ng̃ tinutung̃o. Ipinaríring̃ig ng̃ mg̃a campána, ng̃ voces na tagláy ang malaking laguím, ang caniláng mapangláw na hibíc, at sa sandasandalíng ínihihimpil ng̃ nang̃agbábang̃is na mg̃a culóg ang caniláng matunóg na atúng̃al, isáng malungcót na tugtóg ng̃ campánà, na daíng ang catúlad, ang siyáng humahagulgól. Nang̃asaicalawáng sáray ng̃ campanario ang dalawáng bátang nakita náting caúsap ng̃ filósofo. Ang pinacabátà sa canilá, na may malalakíng matáng maitím at matatacutíng mukhâ, pinipilit na idigkít niyá ang canyáng catawán sa catawán ng̃ canyáng capatîd, na totoong nacacawang̃is niyá ang pagmumukhâ, at ang caibhán lamang ay malálim tuming̃ín at may pagcaanyóng matápang. Ang pananamit ng̃ dalawá'y dukháng-dukhâ at puspós ng̃ mg̃a sursi at tagpî. Nang̃a-uupô sa capirásong cáhoy at capuwâ may tang̃ang isáng lubid na ang dúlo'y na sa icatlóng sáray, doon sa itáas, sa guitnâ ng̃ cadilimán. Ang uláng itinutulac ng̃ háng̃in ay dumárating hanggáng sa canilá at pinapamímisic ang isáng upós ng̃ candilang nag-aalab sa ibábaw ng̃ isáng malakíng bató na caniláng pinagugulong sa coro, upang huwarán ang úgong ng̃ culóg, cung Viernes Santo. —¡Batakin mo ang iyóng lúbid, Crispin!—anáng capatíd na matandâ sa bátà niyáng capatíd. Nag-alambitin sa lúbid si Crispin, at nárinig sa itáas ang isáng daíng na mahinà, na pagdáca'y natacpán ng̃ isáng culóg, na ang úgong ay pinarami ng̃ libolibong aling̃awng̃áw. —¡Ah! ¡cung na sa báhay sana táyong casáma ng̃ nánay!—ang ibinuntóng hining̃á ng̃ maliit na tinítingnan ang canyáng capatíd;—doo'y hindî acó matatacot. Hindî sumagót ang matandáng capatíd; minámasdan cung paáno ang pagtúlò ng̃ pagkit at tíla mandin may pinag-iisip. —¡Doo'y walà sino mang nagsasabi sa aking acó'y nagnanácàw!—ang idinugtóng ni Crispin;—¡hindî itutulot ng̃ nánay! ¡Cung maalaman niyáng aco'y pinapalò....! Inihiwaláy ng̃ matandáng capatíd ang canyáng mg̃a matá sa ning̃as ng̃ ílaw, tuming̃alâ, pinang-guiguílan ng̃ cagát ang malaking lúbid at bago bigláng binaltác, at ng̃ magcagayo'y náring̃ig ang matunóg na tugtóg ng̃ campánà. —¿Mananatilî bâ tayo sa ganitóng pamumúhay, cacâ?—ang ipinatúloy ni Crispin. ¡Ibig co sánang magcasakit acó búcas sa báhay, ibig cong magcasakít acó ng̃ malaón at ng̃ acó'y alagâan ng̃ nánay at huwág na acóng pabalikín ulî sa convento! ¡Sa ganitó'y hindî acó pang̃ang̃anlang magnanácaw at waláng háhampas sa akin! At icáw man, cacâ, ang mabuti'y magcasakit cang casáma co. —¡Howag!—ang sagót ng̃ matandáng capatíd;—mamámatay táyong lahát: mamámatay sa pighatî ang nánay at cata'y mamámatay ng̃ gútom. Hindî na sumagót ulî si Crispin. —¿Gaáno bâ ang sasahurin mo sa bowáng ito?—ang tanóng ni Crispin ng̃ macaraan ang sandalî. —Dalawáng piso: tatlóng multa ang ipinarusa sa akin. —Bayaran mo na ang sinasabi niláng ninácaw co, at ng̃ huwag táyong tawáguing mg̃a magnanacaw; ¡bayáran mo na, cacâ! —¿Naúulol ca bâ, Crispín? Waláng macacain ang nánay; ang sabi ng̃ sacristan mayor ay nagnacaw ca raw ng̃ dalawáng onza, at ang dalawang onza ay tatlompo't dalawáng piso. Bumilang ang malíit sa canyáng mg̃a dalírì hanggáng sa dumating sa tatlompo't dalawá. —¡Anim na camáy at dalawáng dalírì! At bawa't dalírì ay piso—ang ibinulóng na nag-iisip-iísip.—At bawa't piso ... ¿iláng cuarta? —Isáng dáan at anim na pô. —¿Isáng dáa't ánim na pong cuarta? ¿Macasandaan at ánim na pong isáng cuarta? ¡Nacú! ¿At gaano ang isáng dáa't ánim na pô? —Tatlompô at dalawáng camáy—ang sagót ng̃ matandáng capatíd. Sandalíng pinagmasdán ni Crispín ang maliliit niyáng camáy.  —¡Tatlompô at dalawáng camáy!—ang inuulit úlit—ánim na camáy at dalawang dalírì, at bawa't dalírì ay tatlompô at dalawáng camáy ... at bawa't dalírî ay isáng cuarta ...¡Nacú gaáno caráming cuarta niyán! Hindî mabibilang ng̃ isá sa loob ng̃ tatlông áraw ...at macabíbili ng̃ sinelas na úcol sa mg̃a paa at sombrerong úcol sa úlo, pagcâ umiinit ang áraw, at isáng malakíng páyong pagca umúulan, at pagcain, at mg̃a damít na úcol sa iyo at sa nánay at.... Nag-isíp-ísip si Crispin. —¡Ng̃ayó'y dináramdam co ang hindî co pagnanácaw! —¡Crispin!—ang ipinagwícà sa canyá ng̃ canyáng capatíd! —¡Huwág cang magálit! Sinabi ng̃ curang pápatayin daw acó ng̃ pálò pag hindî sumipót ang salapî; cung ninácaw co ng̃a sána ang salapíng iyó'y aking maisisipot ...¡at cung sacali't mamatáy acó, magcaroon man lamang icáw at ang nánay ng̃ mg̃a damít!... —¡Sáyang at hindî co ng̃â ninácaw! Hindî umimíc ang pinacamatandâ at hiníla ang canyáng lúbid. Pagcatapos ay nagsalitáng casabáy ang buntóng hining̃á. —¡Ang ikinatatacot co'y bacâ, cagalitan ca ng̃ nánay cung maalaman! —¿Sa acálà mo cayâ?—ang tanóng ng̃ malíit na nagtátaca.—Sabíhin mong maigui ang pagcabugbog sa akin, ipakikita co ang aking mg̃a pasâ at ang punít cong bulsá: hindî acó nagcaroon cailan man cung dî isáng cuarta lámang na ibinigay sa akin niyóng pascó at kinúha sa akin cahapon ng̃ cura ang isáng cuartang iyón. ¡Hindî pa acó nacacakita ng̃ gayón cagandáng isáng cuarta! ¡Hindî maniniwálà ang nánay! ¡hindî maniniwalà! —Cung ang cura ang magsabi.... Nagpasimulâ, ng̃ pag-iyác si Crispín, at ibinúbulong sa guitnâ ng̃ paghagulhól: —Cung gayó'y umuwî ca ng̃ mag-isá; aayaw acóng umuwî. Sabihin mo sa nánay na acó'y may sakít; aayaw acóng umuwî. —¡Crispín, huwág cang umiyác!—anang matandáng capatíd.—Hindî maniniwalà ang nánay; huwág cang umiyác; sinabi ni matandáng Tasiong may handâ raw sa ating masaráp na hapúnan. Tuming̃alâ si Crispín at pinagmasdán ang capatíd. —¡Isáng masaráp na hapúnan! Hindî pa acó nanananghalîan: áayaw acóng pacanin hanggáng hindî sumísipot ang dalawáng onza ... Datapuwa't ¿cung maniwalà ang nánay? Sabíhin mong nagsisinung̃alíng ang sacristan mayor, at ang curang maniwalà sa canyá'y sinung̃aling din, na siláng lahát ay sinung̃aling; na sinasabi niláng magnanacaw daw tayong lahát, sa pagca't ang tátay natin ay "viciosong". Ng̃uni't sumúng̃aw ang isáng úlo sa maliit na hagdáng patung̃ó sa pang̃ulong aáray ng̃ campanario, at ang úlong itó, na cawang̃is ng̃ cay Medusa[o 1], ang siyáng bigláng humárang ng̃ salitâ sa mg̃a lábì ng̃ bátà. Yaó'y isáng úlong habâ, payát, na may mahahabang buhóc na maitím; salamíng azul sa matá ang siyáng cumúcublí ng̃ pagca bulág ang isáng matá. Yaón ang sacristán mayor, na talagáng gayón cung pakita, waláng íng̃ay, hindî nagpáparamdam ng̃ pagdatíng. Nanglamíg ang magcapatíd. —¡Minumultahán catá, Basilio, ng̃ caháti, dáhil sa hindî mo pagtugtóg ng̃ maayos!—ang sábi ng̃ voces na malagunlóng na tíla waláng campanà sa lalaugan.—At icáw, Crispín, mátira ca rito ng̃ayóng gabí hanggáng sa sumipót ang iyóng ninácaw. Tiningnán ni Crispín ang canyáng capatíd, na parang siyá'y humihing̃ing tangkílic. —Binigyán na camí ng̃ capahintulutan ... hiníhintay pô camí ng̃ nánay sa á las ocho—ang ibinulóng ni Basiliong tagláy ang boong cakimîan. —¡Icáw man namán ay hindî macaaalís sa icawalóng oras; hanggáng sa icasampô! —Ng̃uni't talastás na pô ninyóng hindî nacapaglálacad pagca á las nueve na, at maláyò ang báhay. —At ¿ibig mo yatang macapangyari pa cay sa ákin?—ang itinanóng na galít ng̃ táong iyón. At hinawacan si Crispín sa bísig at inacmàang caladcarín. —¡Guinoo! ¡may isáng linggó na pô ng̃ayóng hindî namin nakikita ang aming iná!—ang ipinakiusap ni Basilio, at tinang̃nán ang canyáng bátang capatíd na ang anyó'y íbig ipagsanggaláng itó. Nailayô ang canyáng camáy ng̃ sacristán mayor sa isáng tampál, at sacâ kinaladcád si Crisping nagpasimulâ ng̃ pag-iyác, at nagpatinghigâ, samantalang sinasabi sa canyáng capatíd: —¡Huwág mo acóng pabayâan, pápatayin acó nilá! Ng̃uni't hindî siyá pinansín ng̃ sacristan, kinaladcád at nawalâ siyá sa guitnâ ng̃ cadilimán. Nátira si Basiliong hindî man lamáng macapagsalitâ. Nárinig niyá, ang mg̃a pagcacáhampáshampás ng̃ catawán ng̃ canyáng capatíd sa mg̃a baitang ng̃ maliit na hagdanan, isáng sigáw, iláng tampál, at unti-unting napáwì sa kanyáng taing̃a ang gayóng mg̃a pagsigáw na nacaháhambal. Hindî humíhing̃a ang bátà: nacatindíg na nakíkinig, dilát na dilát ang mg̃a matá, at nacasuntóc ang mg̃a camáy. —¿Cailán bagá cayâ acó macapag aaráro ng̃ isáng búkid?—ang maráhang ibinúbulong, at dalîdaling nanáog. Pagdatíng sa coro'y nakiníg ng̃ maigui: lumálayô ng̃ boong catulinan ang voces ng̃ canyáng capatíd, at ang sigáw na: "¡nánay!" "¡cacâ!" ay nawaláng lubós pagcasará ng̃ pintô. Nang̃áng̃atal, nagpapawis, sandalî siyáng tumiguil; kinácagat niyá ang canyáng camao upang lunúrin ang isáng sigáw na nagtutumácas sa canyáng púsò at pinabayaan niyáng magpaling̃apling̃ap ang canyáng mg̃a matá sa nag-aagaw dilím at liwanag na simbahan. Doo'y malamlám ang ning̃as ng̃ ílaw na lang̃ís sa "lámpara"; na sa guitnâ, ang "catafalco"; sará ang lahát ng̃ mg̃a pintuan, at may mg̃a rejas ang mg̃a bintánà. Dî caguinsaguinsa'y nanhíc sa maliit na hagdán, linampasán ang pang̃alawang sáray, na kinalalagyan ng̃ nagnining̃as na candílà, nanhíc sa icatlóng sáray. Kinalás ang mg̃a lúbid na nacatálî sa mg̃a "badajo" (pamaltóc ng̃ campánà), at pagcatapós ay mulíng nanáog na namúmutlâ; ng̃úni't cumíkinang ang canyáng mg̃a matá'y hindî sa mg̃a lúhà. Samantala'y nagpapasimulâ ng̃ pagtílà ang ulán at untiunting lumiliwanag ang láng̃it. Pinagdugtong ni Basilio ang mg̃a lubid, itinálì ang isáng dúlo sa isáng maliit na pinacahalígui ng̃ "barandilla", at hindî man lámang naalaalang patayín ang ílaw, umus-ós sa lubid sa guitnâ ng̃ cadilimán. Nang macaraan ang iláng minuto, sa isá sa mg̃a dáan sa báyan, ay nacárinig ng̃ mg̃a voces at tumunóg ang dalawáng putóc; ng̃uni't síno ma'y waláng natigatig, at mulíng tumahimic na lahát. |
Teksto (Baybayin)
| Ito ay nakasulat sa Baybayin. Kapag wala kang makita o puro kahon lamang, maaaring hindi naka-install ang font para sa Baybayin. Para sa karagdagang impormasyon, tignan ang Wikibooks:Baybayin. |
Iba pang pamagat
Latin
- Ang mga Sakristan
- Ang Dalawang Sakristan
Baybayin
Talababaan
|
|
|