Wikibooks

Noli Me Tangere/Kabanata 4: Pagkakaiba sa mga binago

Browse history interactively
← Mas lumaMas bago →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Yivan000 (usapan | ambag)
1,901 edit
Added "Teksto" and "Talasalitaan"
Linya 1:
__NOTOC__{{Noli Me Tangere|2=4|A=Erehe at Pilibustero|B=Ang Hapunan|C=Pangarap sa Gabing Madilim}}
__NOTOC__
==Buod==▼
Naglakad ang binata na hindi batid ang destinasyon. Nakarating siya hanggang sa may Liwasan ng Binundok. Sa maraming taong pagkakawala niya sa bayan, wala pa ring pagbabago sa kanyang dinatnan.
 
== Teksto ==
Sa paggala-gala ng kanyang paningin, napansin niyang may dumantay na kamay sa kanyang balikat. Si Tinyente Guevarra, na sumunod sa kanya upang paalalahanan na mag-ingat din sapagkat nangangamba siyang baka matulad siya sa sinapit ng kanyang ama. Nakiusap si Ibarra na isalaysay ng tinyente ang tungkol sa buhay ng kanyang ama sapagkat tunay na wala siyang nalalaman.
Hindi makapagpanya si Ibarra kung saan siya pupunta. Bahagyang napawi ng malamig na dampi ng panggabing-hangin ang pangungunot ng kanyang noo.
 
Matuling nagdaraan ang magagandang sasakyan samantalang mabagal ang takbo ng mga paupahang kalesa. Maraming naglalakad na mamamayan buhat sa iba't ibang bansa Marahan ang mga hakbang ni Ibarra na para bang naglilibang lamang. Nagtungo siya sa gawing liwasan ng Binondo. Pinaglipat-lipat ang tingin sa iba't ibang dako na para bang may hinahanap. Yaon din ang mga dating daan at mga bahay na may pintang puti at bughaw ... mga puting pader. Naroroon pa rin ang dating kampanaryo na may lumang orasan. Marumi pa rin at may tabing na rehas na bakal ang mga tindahan ng Intsik. Isa sa mga bakal na iyon ang binaluktot niya isang gabi upang parisan ang gawain ng mga batang walang pinag-aralan sa Maynila. Naroroon pa rin ang baluktot na bakal.
Sinabi ni Ibarra na sumulat ang kanyang ama sa kanya mayisang taon na ang nakakalipas. Nagbilin si Don Rafael (ama ni Ibarra) na huwag nitong ikagugulat kung sakali mang hindi siya makasulat sapagkat lubha siyang abala sa kanyang mga gawain.
 
"Mabagal na pagsulong ito!" bulong niya at saka nagtuloy sa daang Sacristia.
Ganito ang salaysay ng tinyente: Si Don Rafael ay siyang pinakamayaman sa buong lalawigan. Bagamat siya ay iginagalang, may ilan din namang naiinggit. Ang mga nuno nila ay mga Kastila. Ang mga Kastila dahil sa kasawian ay hindi gumagawa ng mga nararapat. Ang masasama sa Espanya ay nakakarating sa Pilipinas. Si Don Rafael ay maraming mga kagalit na mga kastila at pari. Ilang buwan pa lamang nakakaalis sa Pilipinas si Ibarra, si Don Rafael at Pari Damaso ay nagkasira. Diumano, di nangungumpisal si Don Rafael.
 
Tulad ng dati, ang magsosorbetes ay sumisigaw ng "Sorbetes!" at mga huwepe o sulong yari sa sasa ang siya pa ring tumatanglaw sa mga tindahan ng Intsik at mga tindera ng pagkain at prutas.
Nabilanggo si Don Rafael dahil sa pagkakaroon ng mga lihim na kaaway. Pinagbintangan pa na siya ang pumatay sa isang mangmang at malupit na artilyerong naniningil ng buwis ng mga sasakyan pero hindi naman totoo.
 
"Kataka-taka!" naibulong niya. "Ito rin ang dating Intsik may pitong taon na ang nakalilipas. At ang matandang babaeng ito ay siya pa rin! Parang pangarap lamang ang gabing ito sa loob ng pitong taong itinigil ko sa Europa! Diyos ko! Hindi pa rin nanayos ang batong ito mula nang umalis ako." Tanggal pa rin sa dating kinalalagyan ang bato sa bangketa sa kanto ng San Jacinto at Sacristia.
Isang araw may isang grupo ng mga bata na sinigawan ang artilyero ng ''ba be bi bo bu'' na labis na ikinagalit nito. Pinukol ng kanyang tungkod ng artilyero ang mga bata. Isa ang Dinamalar I na tinamaan at nabuwal. Pinagsisipa niya ito. Napatiyempo namang nagdaraan si Don Rafael. Kinagalitan niya ang artilyero. Pero, ito ay lalong nagpuyos sa galit at si Don Rafael ang kanyang hinarap. Walang nagawa si Don Rafael kung hindi ipagtanggol ang sarili.
 
Samantalang pinagmamasdan niya ang kababalaghang ito ng katatagan sa kaayusan ng lungsod—a Pilipinas na lupaing walang katatagan—ay naramdaman niyang may kamay na pumatong sa kanyang balikat. Lumingonsiya at nakita ang nakangiting matandang tenyente. Wala sa mukha ng militar ang anyong mabangis<ref group="talasalitaan">'''mabangis''' - mabagsik; matapang</ref> o pangungunot ng kilay.
Sa hindi malamang dahilan, bigla na lamang sumuray-suray ang artilyero at dahan-dahang nabuwal. Terible ang kanyang pagkakabuwal sapagkat ang kanyang ulo ay tumama sa isang tipak na bato. Nagduduwal ito at hindi nagkamalay hanggang sa tuluyang mapugto ang hininga.awww
 
"Mag-iingat kayo, binata! Maging aral sana sa inyo ang sinapit<ref group="talasalitaan">'''sinapit''' - tinamo; naranasan</ref> ng inyong ama!" payo nito.
Dahil dito, nabilanggo si Don Rafael. Pinagbintangan siyang erehe at pilibustero. Masakit sa kanya ang ganito sapagkat iyon ang itinuturing na pinakamabigat na parusa.
 
"Ipagpatawad ninyo, palagay ko'y labis na napamahal sa inyo ang aking ama. Masasabi ba ninyo kung ano ang kanyang sinapit" tanong ni Ibarra sa militar.
Pero, lalong nadagdagan ang dagan sa kanyang dibdib. Pinaratngan din siyang nagbabasa ng mga ipinagbabawal na aklat (El Correo de Ultraman) at diyaryo, nagtatago ng larawan ng paring binitay, isinakdal sa salang pangangamkam ng lupain at nagbibigay ng tulong sa mga tulisan.
 
"A,hindi pa ba ninyo alam?" nagtataka ring tanong nito. <blockquote>"Nagtanong na po ako kay Don Santiago, ngunit nangakong bukas pa niya sasabihin. Nalalaman po ba ninyo?" </blockquote><blockquote>"Opo. Namatay siya sa bilangguan ... at alam ito ng lahat!" </blockquote>Napaurong ang binata at tinitigan ang tenyente.<blockquote>"Sa bilangguan? Sino ang namatay sa bilangguan?" </blockquote>*Ang inyong ama!" sagot ng militar
Gumawa siya (si Tinyente) ng paraan para tulungan si Don Rafael at sumumpang ito ay marangal na tao. Katunayan, siya ay kumuha ng isang abugadong Pilipino na si G.A at G.M. Ito ay pagkaraang lumitaw sa pagsusuri na ang ikinamatay ng artilyero ay nag pamumuo ng dugo sa ulo nito.
 
"Ang aking ama? Sa bilangguan? Nabilanggo? Totoo ba ang sinabi ninyo? Kilala ba ninyo ang aking ama? Alam ninyo?" sunod-sunod na tanong ng binata sabay sunggab<ref group="talasalitaan">'''sunggab''' - dakma</ref> sa militar.<blockquote>"Palagay ko'y hindi ako nagkakamali. Siya'y si Don Rafael Ibarra."</blockquote>Siya nga po,si Don Rafael Ibarra," mahinang ulit ng binata.
Nang lumaon, ang katwiran ay nagtagumpay din. Nang si Don Rafael ay malapit ng lumaya dahil sa tapos nglahat ang mga kasong ibinintang sa kanya. Ang sapin-saping kahirapan ng kalooban na kanyang dinanas ay hindi nakayanan ng kanyang pisikal na katawan.
 
"Ngunit akala ko'y alam na ninyo!" pabulong na wika ng militar na biglang nakadama ng awa dahil sa napansing paghihinagpis<ref group="talasalitaan">'''paghihinagpis''' - pighating pabuntong-hininga</ref> ni Ibarra. "Akala ko'y ... kayo'y ... ngunit lakasan ninyo ang inyong loob, Dito po ay hindi maaaring maging marangal<ref group="talasalitaan">'''marangal''' - may magandang reputasyon</ref> nang hindi nabibilanggo!"
Hindi na niya natamasa ang malayang buhay. Sa mismong loob ng bilangguan, nalagutan ng hininga si Don Rafael.
 
Matagal bago nakatugon<ref group="talasalitaan">'''nakatugon''' - nakasagot</ref> si Ibarra. "Naniniwala akong hindi ninyo ako binibiro," mahina niyang wika. "Maaari po bang sabihin ninyo sa akin kung bakit siya nabilanggo?"
Huminto sa pagsasalaysay ang tinyente. Inabot nito ang kanyang kamay kay Ibarra at sinabing si Kapitan Tiyago na lamang ang bahalang magsalaysay ng iba pang pangyayari. Nasa tapat sila ng kuwartel nang maghiwalay. Sumakay sa kalesa si Ibarra.
 
"Nagtataka ako kung bakit hindi ninyo nabalitaan ang nangyari sa inyong pamilya," anang matanda.<blockquote>"Sa huling sulat nila sa akin, may isang taon na ngayon, sinabi nilang huwag akong mabahala<ref group="talasalitaan">'''mabahala''' - matakot; mag-alala</ref> kahit hindi sila nakasusulat sapagkat abala sila. Ipagpatuloy ko raw ang pag-aaral. Binendisyunan pa nila ako."</blockquote><blockquote>"Samakatwid ay huling sulat na nila iyon. Mag-iisang taon na namin siyang inilibing sa inyong bayan."</blockquote><blockquote>"Bakit po nabilanggo ang aking ama?"</blockquote><blockquote>"Napakarangal ang dahilan. Mabuti pang sumama kayo sa akin. Pupunta ako sa kuwartel at ikukuwento ko sa inyo sa daan."</blockquote>Sabay silang lumakad at pagkaraan ng ilang sandali ay nagsimula nang magkuwento ang matanda.<blockquote>"Ang inyong ama ay siyang pinakamayaman sa lalawigan. Mahal siya at iginagalang ng marami ngunit mayroon ding naiinggit at galit sa kanya.
==Tagpo== ▼
Sinundan ni Tinyente Guevarra si Ibarra nang gabing iyon mula sa handaan. Pinaalalahanan niya si Ibarra na mag-ingat sa dahilang baka matulad siya sa sinapit ng kanyang ama. Sa pakiusap ni Ibarra, ikinuwento ng Tinyente ang sinapit ng kanyang ama bago siya mamatay.▼
 
Hindi tama ang inaasal naming mga Kastila sa Pilipinas. Nasabi ko ito hindi para tukuyin lamang ang isa sa inyong mga ninuno, kundi gayundin ang mga kaaway ng inyong ama. Ang pagbabago-bago, kawalang-moral at disiplina ng matataas na opisyal, pagtangkilikan, kalapitan sa Espanya, at kamurahan ng pasahe patungong Pilipinas ang ugat ng lahat. Nagpupunta rito ang mga taong isinusuka na sa Espanya. Kahit mabuti ang Kastilang magtungo rito ay sumasama na rin kalaunan<ref group="talasalitaan">'''kalaunan''' - katagalan</ref>. At dahil nga rito kaya nagkaroon ng maraming kaaway na Kastila ang inyong ama. Isa na sa kanila ang kura"</blockquote>Tumigil muna sa pagkukuwento ang tenyente.
==Talasalitaan==▼
 
"Ilang buwan nakaraang umalis kayo ng Pilipinas ay nagsimula ang saman ng loob ng inyong ama at ni Padre Damaso," patuloy ng tenyente. "Hindi ko alam ang tunay na dahilan, ngunit si Don Rafael ay pinaratangan<ref group="talasalitaan">'''pinaratangan''' - pinagbintangan</ref> ng di pangungumpisal ni Padre Damaso. Alam naman ninyong dati na siyang hindi nangungumpisal pero magkaibigan pa rin silang matalik. Napakarangal ni Don Rafael kaya mas banal pa siya kaysa maraming nagpapakumpisal at nangungumpisal.<blockquote>"Hanggang sa pulpito ay inaatake ni Padre Damaso ang inyong ama. Himalang hindi niya tuwirang binabanggit ang pangalan. Naisip ko tuloy na hindi magtatagal at hahantong<ref group="talasalitaan">'''hahantong''' - maaaring maging bunga o resulta</ref> ito sa masama."</blockquote>Muling tumigil ang matanda.<blockquote>"Noon naman ay may isang Kastilang natiwalag<ref group="talasalitaan">'''natiwalag''' - naalis sa grupo nang sapilitan</ref> bilang artilyero<ref group="talasalitaan">'''artilyero''' - taong gumagawa ng kanyon o mga sandatang pandigma</ref> ng hukbo dahil sa masamang asal at kamangmangan. Kailangan niyang kumita, ngunit dahil sa makasisira sa karangalan ng mga Kastila kung bibigyan siya ng mabibigat na trabaho kaya't ginawa siyang kolektor ng buwis sa mga sasakyan. Hindi siya nakapag-aral minsan man na nahalata naman agad ng mga Pilipino. Para sa mga Pilipino, hindi karaniwan na ang isang Kastila ay hindi marunong bumasa at sumulat. Kaya't nilibak nila ang pobreng<ref group="talasalitaan">'''pobre''' - mahirap</ref> hangal na nilulunok na lamang ang kahihiyan habang naniningil ng buwis. Alam niyang siya ang pinatutungkulan ng masasakit na birong iyon na lalo lamang nagpalala<ref group="talasalitaan">'''nagpalala''' - nagpatindi ng kalagayan</ref> sa kanyang masamang ugali. Baligtad kung iabot sa kanya ang papeles; kunwari naman ay bahasahin niya at saka pipirmahan nang parang kinalkal<ref group="talasalitaan">'''kinalkal''' - kinalahig</ref> ng manok. Nagbabayad nga ng buwis ang mga tao, pero nasisiyahan naman sa panlilibak<ref group="talasalitaan">'''panlilibak''' - pang-aalipusta; pang-aapi</ref>. Nilulunok ng artilyero ang kanyang dangal habang patuloy sa pangongolekta ng buwis. Nasa ganitong takbo ang kanyang utak nang minsang magkapalitan sila ng masasakit na salita ng inyong ama.
# ''''''Pilibustero''' - Mga taong sumasalungat sa ipinapatupad ng pamahalaan.
# '''Hidwaan''' - alitan
# '''Nanggilalas -nabigla
# '''Nangamkam''' - pilit na kinuha'''
'''
# '''Erehe''' - Mga taong sumasalungat sa ipinapatupad ng simbahang katoliko
'''''''''
 
Isang araw, habang binibiling-biling niya ang papeles sa isang tindahan ay may lumapit na batang lalaking nagtawa nang malakas at itinuro ang artilyero sa mga kalaro. Narinig niya ang tawanan kaya nagpalinga-linga. Napansin niya ang pagpipigil sa pagtawa ng mga tao sa paligid. Sumiklab ang galit ng artilyero kaya't hinabol niya ang mga bata. Nagtakbuhan ang mga nanunukso na malakas na isinisigaw ang ''ba-be-bi-bo-bu''. Galit ang lalaki. Nang hindi niya abutan ang mga bata ay pinukol<ref group="talasalitaan">'''pinukol''' - binato</ref> niya ng baston ang mga iyon. Tinamaan sa ulo ang isang batang lalaki at nawalan ng malay. Mabilis itong nilapitan ng kolektor at tinadyakan. Wala isa man sa mga naroroon ang nagtangkang<ref group="talasalitaan">'''nagtangka''' - nagplano; nagbalak</ref> umawat.
 
Nagkataon naman noon na nagdaraan ang inyong ama. Sinugod niya at hinawakan sa kamay ang Kastila. Nagtangkang lumaban ang kolektor ngunit higit na malakas ang inyong ama. Itinulak niya ang Kastila. Sabi ng ilan ay sinuntok niya ito. Sabi naman ng iba ay itinulak lamang. Nawalan ng panimbang ang kolektor at nabuwal<ref group="talasalitaan">'''nabuwal''' - natumba</ref>. Tumama ang ulo sa bato. Nilapitan ni Don Rafael ang bata. Binulat at dinala sa tribunal. Nagsuka ng dugo ang kolektor. Hindi na natauhan at makaraan ang ilang minuto ay namatay. Hinuli ng pulisya ang inyong ama at ikinulong.
 
Noon nagsilantad<ref group="talasalitaan">'''nagsilantad''' - nagsilabas; nagpakilala</ref> ang mga kaaway ni Don Rafael. Nagsimulang maglabasan ang mga kasinungalingan. Inakusahan siya ng pagiging erehe<ref group="talasalitaan">'''erehe''' - Kristiyanong sumusuway at ayaw sumampalataya sa ilang mga kautusang ipinag-uutos ng Simbahang Katoliko Romano</ref> at subersibo<ref group="talasalitaan">'''subersibo''' - taong lumalaban sa umiiral na sistema ng pamahalaan</ref>. Ang pagiging erehe ay grabeng kaso, lalo na sa pagkakataong ito. Subalit ang pagiging subersibo o pilibustero<ref group="talasalitaan">'''pilibustero''' - taong kalaban ng mga prayle o ng relihiyong Katoliko Romano</ref> ay mas grabe kaysa pumatay ng tatlong kolektor ng buwis na marunong bumasa at sumulat. Itinakwil ng lahat ang inyong ama. Kinumpiska<ref group="talasalitaan">'''kinumpiska''' - kinuha nang sapilitan</ref> ang kanyang mga papeles at aklat. Inakusahan siyang nagbabasa ng mga babasahin mula sa Madrid at ibayong-dagat; na ipinadala kayo sa Alemanyang bahagi ng Switzerland, at samakatwid ay Protestante<ref group="talasalitaan">'''Protestante''' - taong naniniwala sa doktrina ng relihiyong Protestantismo</ref> na nag-iingat ng larawan at mga sulat ng isang Pilipinong pari na binitay dahil sa pagkakasangkot sa rebelyon, at kung ano-ano pa. Lahat ng maisip nila ay ipinaratang<ref group="talasalitaan">'''ipinaratang''' - ibinintang</ref> sa inyong ama pati ang pagsusuot ng damit-Pilipino gayong siya'y may dugong Kastila. Siguro, kung naiba-iba lamang ang inyong ama ay madali siyang pinalaya. Ayon sa isang doktor ay alta presyon ang dahilan ng pagkamatay ng kolektor ng buwis. Subalit ang labis na yaman, pananalig sa katarungan, at poot sa gawaing ilegal ang nagpahamak sa inyong ama. Ginawa ko ang lahat ng aking magagawa para tulungan siya. Bagaman hindi ko ugaling humingi ng pabor ay nakipagkita ako sa Kapitan-Heneral, ang sinundan ng kasalukuyang Kapitan-Heneral. Sanabi ko sa kanya na ang taong tulad ng inyong ama na nagpapatuloy at nagpapakain sa mga dukha at walang masilungang mga Kastila, at dinadaluyan sa ugat ng dugo ng mabuting Kastila, ay hindi maaaring maging subersibo. Ako ang nanagot sa kanya. Sumumpa ako na wala siyang kasalanan. Sinaksi ko ang aking karukhaan<ref group="talasalitaan">'''karukhaan''' - kahirapan</ref> at karangalan bilang militar. Ngunit ako'y ipinagtabuyan at pinaratangang isang sira.
 
Hiniling sa akin ng inyong ama na ako ang umasikaso sa kanyang kaso. Una kong nilapitan ang isang batang bata pero tanyag na abogadong Pilipino. Tumanggi siyang hawakan ang kaso ng inyong ama. 'Mapapahamak ako,' aniya. 'Kung tatanggapin ko ang kanyang asunto<ref group="talasalitaan">'''asunto''' - kaso; paratang</ref> ay magiging dahilan iyon para siya bigyan ng panibagong kaso, at malamang na lasuhan pati ako.' Pinayuhan niya akong kumuha ng isang abogadong Kastila, at binanggit niya ang pangalan ng isang sikat at mahusay na orador. Nilapitan ko iyon at ipinagdepensa niya ang inyong ama nang buong husay. Ngunit napakaraming kaaway ang inyong ama. Ang ilan ay lihim at ayaw magpakilala. Marami ring huwad<ref group="talasalitaan">'''huwad''' - peke; hindi totoo</ref> na testigo. Ang mga kasinungalingang iyon sa halip na kondenahin ay pinaniwalaan at tinanggap pang ebidensya. Kung napawawalan man ng saysay ng abogado ang ilan sa mga kasinungalingang iyon ay higit na marami pa ang nagsulputan Pinaratangan ang inyong ama ng ilegal na pagkakalat ng kayamanan. May humihingi ng danyos<ref group="talasalitaan">'''danyos''' - bayad-pinsala</ref> perwisyo. Mayroon ding nagsabing may koneksyon siya sa mga bandido<ref group="talasalitaan">'''bandido''' - tulisan; pusakal</ref> para protektahan ang kanyang lupain at mga hayop. Naging komplikado ang asunto kaya't makanan ang isang taon ay hindi na maintindihan ang puno't dulo ng kaso. Naalis sa puwesto ang gobernador at pinalitan ng ibang kilalang makatarungan. Pero sa kasamaang palad ay iilang buwan lamang siyang nanungkulan.
 
Ang mga kabiguan ng inyong ama, ang hirap sa bilangguan at sama ng loob ay siyang sumira sa kanyang kalusugan na humantong sa pagkakasakit na tanging kamatayan lamang ang makagagamot. Namatay siyang nag-iisa sa kulungan ... nang malapit na sana siyang mapawalang-sala sa paratang na sedisyon<ref group="talasalitaan">'''sedisyon''' - gawaing naghihikayat ng rebelyon, pag-aalsa o panggugulo sa katiwasayan o kapayapaan sa pamahalaan</ref> at pagpatay. Inabot ko pa siya bago nalagutan ng hininga." </blockquote>Saglit na natahimik ang nagkukuwento. Wala ring kibo si ibarra. Sinapit nila ang pintuan ng kuwartel. Huminto ang matanda at inilahad ang kamay.<blockquote>"Alamin mo rin kay Kapitan Tiago ang iba pa. Paalam na."</blockquote>Buong damdaming pinisil ni Ibarra ang kamay ng matanda at walang imik na inihatid ng tingin hanggang sa makapasok sa kuwartel.
 
Marahan siyang tumalikod at pinara ang isang nagdaraang karwahe.
 
"Sa Hotel Lala," aniya na bahagya nang marinig.
 
"Wala siguro sa sariling bait ang taong ito," anang kutsero sabay palo sa kabayo.
 
▲==Buod==
Mararamdaman ang matinding sakit at sama ng loob na naranasan ni Crisostomo Ibarra nang malaman niya mula kay Tenyente Guevarra ang tunay na dahilan ng pagpanaw ng kanyang ama. Ayon sa tenyente, hinuli at ikinulong ng pulisya ang kanyang ama dahil sa pagkamatay ng artilyerong Kastila nang tumama ang ulo nito sa batto dahil sa pagtatanggol ng kanyang ama sa isang batang lalaking pinukol niya ng baston sa ulo na naging sanhi upang mawalan ng malay ang bata. Sa pagsasakdal ng kasong krimen sa kanyang ama ay nagsilantad ang mga kaaway ni Don Rafael Ibarra. Nagsimulang maglabasan ang mga kasinungalingan laban sa kanya na humantong upang akusahan siya bilang erehe at subersibo. Tumagal ang paglilitis ng kanyang usapin hanggang sa mamatay na siya sa loob ng bilangguan.
 
▲== Talasalitaan ==
<references group="talasalitaan" />
 
▲== Tagpo ==
▲Sinundan ni Tinyente Guevarra si Ibarra nang gabing iyon mula sa handaan. Pinaalalahanan niya si Ibarra na mag-ingat sa dahilang baka matulad siya sa sinapit ng kanyang ama. Sa pakiusap ni Ibarra, ikinuwento ng Tinyente ang sinapit ng kanyang ama bago siya mamatay.
==Layunin ng Kabanata==
Upang maipakita ang mga sumusunod
Line 46 ⟶ 62:
 
[[Category: Noli Me Tangere|04]]
__INDEX__
Kinuha sa "https://tl.wikibooks.org/wiki/Noli_Me_Tangere/Kabanata_4"