Esperanto/Mga Pangngalan at Pang-Uri

Ang mga pangngalan at panghalip ang isa sa mga pinakamahalagang parte ng isang wika. Sa wikang Esperanto, lahat ng mga pangngalan ay kinuha mula sa Latin, at iba pang mga wikang Europeo tulad ng Ingles, Kastila, at Pranses.

Ang Salitang-Ugat

Ang wikang Esperanto ay nakasentro sa konsepto ng salitang-ugat. Sa konteksto ng mga pandiwa, pawatas rin ang tawag rito. Lahat ng mga salitang-ugat sa Esperanto ay nagtatapos sa "i". Mula sa salitang-ugat na ito, maaari kang makagawa ng pangngalan, pandiwa, o pang-uring kahulugan nito sa pamamagitan ng pagbanghay sa salitang-ugat na ito.

Example

Halimbawa: patri, kuri, mendi, ĝui, renkonti, paroli, promeni, trui, kudri, pagi

Mga Pangngalan

Pagbanghay sa Isahan

Maaaring gumawa ng pangngalan mula sa kahit anong salitang-ugat. Upang makagawa ng isang pangngalan mula rito, palitan lamang ang pinakadulong "i" ng "o".

Example

Halimbawa: patri, mendi, pagi, mani, formi -> patro, mendo, pago, mano, formo; tatay, order (sa kainan, atbp.), bayad, kamay, porma

Pagbanghay sa Maramihan

Ang isang pangngalan sa wikang Filipino ay maaaring gaawing pangmaramihan sa pamamagitan ng pagkabit ng salitang "mga" bago ang pangngalan. Sa Esperanto, kinakabitan lamang ng "j" ang pangngalan upang maging maramihan ito.

Example

Halimbawa: patro, mendo, pago, mano, formo -> patroj, mendoj, pagoj, manoj, formoj; mga tatay, mga order, mga bayad, mga kamay, mga porma

Mga Pang-Uri

Pagbanghay sa Isahan

Maaari ring gumawa ng pang-uri mula sa kahit anong salitang-ugat. Upang makagawa ng isang pang-uri mula rito, palitan lamang ang pinakadulong "i" ng "a".

Example

Halimbawa: blui, grandi, beli, bongusti, freŝi -> blua, granda, bela, bongusta, freŝa; bughaw, malaki, maganda, masarap, sariwa

Pagbanghay sa Maramihan

Tulad ng mga pangngalan, ang mga panghalip ay maaari ring ibanghay sa maramihan. Sa Esperanto, kinakabitan lamang ng "j" ang mga pang-uri.

Example

Halimbawa: blua, granda, bela, bongusta, freŝa -> bluaj, grandaj, belaj, bongustaj, freŝaj; bughaw, malaki, maganda, masarap, sariwa

Paggamit Kasabay ng Mga Pangngalan

Ang mga pang-uri ay madalas ginagamit kasabay ng mga pangngalan. Upang magbigay ng katangian sa isang pangngalan gamit ang isang pang-uri, maaring ilagay ang pang-uri bago o pagkatapos ng pangngalan.

Example

Halimbawa: freŝa frago, bela nokto, patro forta, viro bela, ĉevalo granda; sariwang strawberry, magandang gabi, tatay na malakas, lalaki na guwapo, kabayo na malaki

Kung maramihan ang pangngalan na kailangan bigyan ng katangian, dapat umayon rin ang pang-uri rito sa pamamagitan ng pagbanghay nito sa maramihan.

Example

Halimbawa: freŝaj fragoj, belaj noktoj, patroj fortaj, viroj belaj, ĉevaloj grandaj; mga sariwang strawberry, mga magagandang gabi, mga tatay na malalakas, mga lalaki na guwapo, mga kabayo na malalaki

Ang Tiyak na Pantukoy

Sa wikang Filipino, ang 'di katiyakan ng isang bagay ay ipinapahiwatig sa pamamagitan ng "isa" tulad ng "Isang kamay ang sumulpot mula sa kanto ng pasilyo." Ibig sabihin nito, may kamay na sumulpot, ngunit hindi pa tiyak kung kanino, o anong klaseng kamay ito. Kung nais ipahiwatig ang katiyakan ng isang bagay, ang salitang "ang" ang ginagamit, tulad ng "Ang kamay ay sumulpot mula sa kanto ng pasilyo." Ibig sabihin nito, nalaman na sa isang dating pangungusap kung anong klaseng at kung kaninong kamay ang sumulpot.

Lahat ng mga pangngalan na ipinakita sa Esperanto sa ngayon ay tumutukoy sa mga bagay na 'di tiyak. Para gawing tiyak ang isang bagay, kailangan lang maglagay ng pantukoy na "la" bago ang pangngalan at anumang mga pang-uri na nais tukuyin. Tandaan na hindi ito nagbabago depende kung maramihan o isahang bagay ang tinutukoy.

Example

Halimbawa: patro, mendoj, freŝa frago, noktoj belaj, ĉevalo granda -> la patro, la mendoj, la freŝa frago, la noktoj belaj, la ĉevalo granda; ang tatay, ang mga order, ang sariwang strawberry, ang mga magagandang gabi, ang malaking kabayo

Pagsasanay

Una

Banghayin ang mga sumusunod na salitang-ugat sa pangngalan at pang-uring pang-isahan at pangmaramihan.

Example

Halimbawa: dolori -> doloro, dolora, doloroj, doloraj

akvi, blanki, celi, ĉokoladi, dorsi, emi, flori, gorli, ĝeni, heliki, ĥlori, indi, juni, ĵuri, kanti, larĝi, manki, nutri, oranĝi, protekti, ruĝi, simpli, ŝajni, travidebli, umi, venki, zipi

Pangalawa

Banghayin ang mga sumusunod na pang-uri, na nakabanghay sa pawatas, ayon sa tinutukoy nitong pangngalan.

Example

Halimbawa: reĝo boni -> reĝo bona

moli herbo, cirkli kuŝenoj, seki teroj, rapidi kuroj, pezi bebo, cielo alti, promenoj simpli, ideo brili, skriboj ordi, knabo dormemi

Pangatlo

Banghayin ang mga sumusunod na mga salita sa tiyak na panukoy.

Example

Halimbawa: mola herbo -> la mola herbo

griza ĉemizo, flava fiŝo, floroj bonodoraj, capo, ĉapeloj, rapida komputilo, rivero longa, ĉambroj pacaj, granda lando, sukero dolĉa, marbordo, urboj